Eens in de vier weken blog ik over hoe ik dingen aanpak met mijn visuele beperking. Het betreft zaken die mensen aan mij vragen of juist niet durven vragen. Deze keer: Hoe verliep mijn taalontwikkeling als kind met een visuele beperking?
Vooroordelen
‘Jij leerde zeker langzamer Nederlands taal.’
In mijn geval klopt dat, maar dat kwam niet direct door mijn visuele beperking, maar door de achterstanden die ik door alle oogoperaties opliep.
Vooraf
Onlangs kreeg ik een mail van leerlingen uit 5 vwo. Ze moesten een onderzoekje doen:
‘Hoe leren blinde mensen de Nederlandse taal en hoe interpreteren ze dingen in een gesprek? Voor ons onderzoek lijkt het ons heel leuk om u ook een paar vragen te mogen stellen. We horen graag van u terug!’
Ik werkte hier natuurlijk graag aan mee en werd meteen op het idee gebracht voor een blogpost hierover.
Hieronder lees je mijn antwoord op de vraag: Hoe verliep mijn taalontwikkeling als kind met een visuele beperking?
Vragen
De leerlingen hadden een flinke lijst met vragen over blind zijn. Wat zie je nog? Zat je op het speciaal onderwijs? Wat betekent het om blind te zijn en taalregels te leren? Hoe leer je lezen, schrijven of omgaan met taal? Hoe zit het met braille? Kun je elk vak doen op school of alles worden wat je wilt? Aan de hand van hun vragen over taalontwikkeling schreef ik onderstaande blog.
Ze hadden ook vragen over emoties interpreteren. Voor de antwoorden daarop verwees ik ze naar mijn eerder geschreven blogpost ‘Hoe herken ik met mijn visuele beperking emoties bij anderen?’.
Van slechtziend naar blind
Ik ben geboren met een visuele beperking. Mijn netvlies was vanaf het begin al kwetsbaar en scheurde vaak. Tot mijn dertiende ben ik meer dan twintig keer geopereerd aan mijn ogen. Vanaf mijn dertiende zag ik nog maar twee procent met mijn rechteroog. In 2014 kreeg ik opnieuw een netvliesloslating en werd ik volledig blind. Alleen als de zon heel fel schijnt, zie ik nog een beetje licht.
👉 Meer over mijn beperking lees je op: Over Debby
Onderwijs: van regulier naar speciaal
Ik begon op een reguliere basisschool bij mij in de wijk, maar al snel bleek dat er onvoldoende aanpassingen mogelijk waren. Ik mocht niet meedoen met gym, omdat ik kon vallen. Ik kreeg geen kleurplaten, omdat ik toch buiten de lijntjes kleurde. Ook liep ik achter door mijn oogoperaties. Uiteindelijk stapte ik over naar een school voor kinderen met een visuele beperking in Amsterdam. Daar volgde ik het basisonderwijs en mavo. Pas daarna ging ik naar een reguliere havo.
Vanwege de vele operaties miste ik vaak weken school. Daardoor was ik al dertien toen ik in de brugklas begon en achttien toen ik mijn mavodiploma haalde.
Wat ik lastig vond – toen en nu
Als kind vond ik het moeilijk dat ik niet overal aan mee kon doen. Mijn klasgenoten speelden in de pauze bijvoorbeeld voetbal, maar ik kon de bal niet zien. Of ze keken Engelstalige series, waarbij ze de ondertiteling lazen, wat voor mij niet mogelijk was. Daardoor viel ik vaak buiten de gesprekken.
Tegenwoordig is het grootste struikelblok de sociale interactie op onbekende plekken. Groepsbijeenkomsten met veel onbekenden kosten me veel energie. Daar schreef ik een blog over.
👉 Die blog vind je hier: Eenzaam in de menigte
👉 Over mijn ervaringen als kind lees je in: Kon ik als visueel beperkt kind vroeger overal aan meedoen?
Taal leren zonder zicht
Op het speciaal onderwijs hadden we reguliere schoolboeken. Ik had het boek alleen in braille. Ik weet nog dat toen ik leerde lezen de docent kaartjes had met de letters en woorden ‘Boom’ ‘Roos’ ‘Vis’ ‘Vuur’ in extra grote letters. Ik heb namelijk eerst leren lezen met ‘gewone’ letters, maar dat lezen kostte mij te veel energie. Daarom leerde ik daarna braille.
Nederlands was niet mijn sterkste vak. Doordat ik vooral luisterboeken gebruikte, had ik in het begin geen woordbeeld. Ik kreeg ook geen taal mee op een natuurlijke manier. Denk aan bordjes in de supermarkt, tekst op pakken in de keukenkast of plaatsnamen op verkeersborden.
Ik schreef woorden vaak fonetisch. Zo schreef ik bijvoorbeeld ‘Uteregt’ in plaats van ‘Utrecht’.
Mijn docent Nederlands in de brugklas gaf me het advies om brailleboeken te gaan lezen om mijn woordbeeld te verbeteren. Dat werkte. Tegenwoordig vind ik mijn taalvaardigheid prima — jullie lezen mijn blogposts toch ook gewoon?
Soms twijfel ik nog over woorden die je zelden schrijft, zoals ‘courgette’. Maar gelukkig bestaat er internet.
Braille: eerst tegenzin, nu tweede natuur
Ik begon met braille toen ik zes jaar was. Eerst wilde ik het niet leren — ik wilde niet anders zijn dan de anderen. Maar uiteindelijk is braille mijn tweede natuur geworden. Ik gebruik het dagelijks, vooral op mijn computer via een brailleleesregel. Het fijne aan braille is dat je de tekst echt ‘leest’ in plaats van hoort. Taal- of schrijffouten hoor je niet altijd. Ik onthoud theorie ook beter als ik het in braille lees.
Brailleboeken nemen wel enorm veel ruimte in. Zo bestaat de brailleversie van Harry Potter en de Steen der Wijzen uit 15 A4 banden.
👉 Meer hierover lees je in: Hoe werkt het brailleschrift?
Braille of luisterboeken?
Voor mijn plezier luister ik vooral naar luisterboeken via apps als Storytel, Audible of Passend Lezen. Braille gebruik ik voornamelijk voor informatieve teksten of op de computer. Theorie beklijft beter als ik het voel, dan wanneer ik het alleen hoor. Dus tijdschriften met informatieve artikelen lees ik liever in braille. Ook gebruik ik braille bij het lezen van reliëfkaarten of -plattegronden.
Toch is braille niet praktisch voor alles: het neemt veel ruimte in en is zwaarder mee te nemen dan een telefoon met audioboek.
👉 Meer daarover in: Hoe lees ik met mijn visuele beperking?
Hulpmiddelen
Mijn iPhone is mijn alles-in-één-hulpmiddel. Ik luister er boeken mee, gebruik navigatie, volg het nieuws, zit op social media, kijk tv, beheer mijn agenda, gebruik AI-apps zoals Be My Eyes en nog veel meer. Dankzij VoiceOver is de iPhone volledig toegankelijk.
Daarnaast gebruik ik dagelijks mijn computer met screenreader en brailleleesregel, mijn blindengeleidehond of blindenstok voor onderweg, aangepaste spelletjes, braillelabels, een voelbaar horloge en keukenhulpmiddelen.
👉 Blogs hierover:
- Hoe gebruik ik een iPhone met mijn visuele beperking?
- Hoe gebruik ik een computer met mijn visuele beperking?
- Hoe loop ik een route met mijn visuele beperking?
- Hoe speel ik gezelschapsspelletjes met mijn visuele beperking?
Beperkingen en aanpassingen op school
Niet alle vakken op de havo waren haalbaar. Zo was aardrijkskunde lastig op de havo, omdat kaarten uit de Bosatlas niet beschikbaar waren in braille of reliëf. In overleg met school ruilden we dat vak om voor economie 2.
Vanaf de brugklas werkte ik met een computer. In het begin alleen met braille, want de spraaksoftware was toen nog slecht. Pas later ben ik overgestapt op een combinatie van spraak en braille.
Hoe mijn ouders me hielpen
Mijn ouders moedigden me aan om boeken te lezen. In het begin had ik echt een hekel aan braille leren. Het maakte me anders. Thuis schreef ik samen met ze alles wat ik had geleerd in braille uit in ‘gewone letters’ op grote A3-papieren.
Ze legden altijd alles uit wat ze deden en lieten mij helpen. Zo leerde ik zinsbouw, grammatica en het gebruik van voorwerpen. Ze lazen veel voor en namen me overal in mee — letterlijk en figuurlijk.
De wereld leren kennen zonder zicht
Voorwerpen leer je kennen door voelen en benoemen. Een kopje werd me in mijn hand gelegd terwijl iemand zei: ‘Dit is een kopje.’ Mijn ouders lieten me alles aanraken, en doen dat soms nog steeds. Vorig jaar voelde ik voor het eerst een bananentros aan een boom op Kreta.
Voor abstracte concepten is het lastiger. Dingen als de Gouden Koets of een schaduw zijn moeilijk voor te stellen als je ze nooit gezien hebt. Gelukkig worden er tegenwoordig voelbare tekeningen gemaakt om concepten beter te kunnen begrijpen.
👉 Lees mijn blog hierover: Waarvan kan ik me geen beeld vormen met mijn visuele beperking?
Beïnvloedt blindheid je beroepskeuze?
Ja, bepaalde beroepen zijn uitgesloten. Je wil als patiënt geen blinde chirurg of tandarts en als passagier geen blinde piloot, machinist of taxichauffeur. En om politieagent, brandweerman of militair te worden moet je voldoen aan strenge fysieke eisen, waaronder goed zicht.
Als kind wilde ik stewardess worden, maar dat bleek niet haalbaar. Ook archeoloog is lastig zonder zicht. Uiteindelijk werd ik docent geschiedenis — een beroep waarvan veel mensen niet verwachten dat het kan als je blind bent, maar ik bewijs graag het tegendeel.
👉 Mijn ervaringen als docent lees je in : Hoe kan ik lesgeven met mijn visuele beperking?
Afronding
Blind zijn bepaalt een groot deel van mijn leven, maar het definieert me niet volledig. Met aanpassingen, doorzettingsvermogen en een flinke dosis creativiteit kun je veel bereiken — ook zonder zicht. En ik hoop dat deze blog daar een klein inkijkje in geeft.
Ervaringen van andere blinden en slechtzienden
Volgens mij verloopt de taalontwikkeling van de meeste slechtziende kinderen hetzelfde als die van ziende kinderen. Op het speciaal onderwijs kregen zij boeken met vergrote letters of gewone schoolboeken. Ik hoor wel vaker dat blinde kinderen wat meer moeite hebben doordat ze geen natuurlijke taalontwikkeling hebben. Ze worden niet de hele dag geconfronteerd met teksten in de supermarkt, op tv of waar dan ook. Als je dan ook nog alleen luisterboeken luistert, maakt het dat je woordbeeld slechter is. Maar niet alle blinden die ik ken luisterden vroeger alleen maar naar boeken. Ik ken ook blinden met juist heel veel gevoel voor taal en met een grote woordenschat. Zij lazen als kind veel brailleboeken en waren toen al bezig met taal.
Er bestaan trouwens ook blinden en slechtzienden met leesproblemen zoals dyslexie en dan is omgaan met taal extra lastig.
Ook nieuwsgierig?
Ben jij ook benieuwd naar hoe ik iets aanpak met mijn visuele beperking? Stuur me een bericht en misschien lees je het antwoord op jouw vraag in de volgende ‘Hoe doe je dat?’.
Nooit meer een Tikje Anders blog missen?
Volg Tikje Anders op social media en mis geen enkele blogupdate. Je vindt me op Facebook, Instagram en LinkedIn!
Wil je een seintje krijgen als er een nieuwe blogpost is? Vul dan je e-mailadres in onderaan deze pagina en klik op ‘Abonneren’ om updates rechtstreeks in je mailbox te ontvangen.