Eens in de vier weken blog ik over hoe ik dingen aanpak met mijn visuele beperking. Het betreft zaken die mensen aan mij vragen of juist niet durven vragen. Deze keer: Hoe speel ik gezelschapsspelletjes met mijn visuele beperking?
Vooroordelen
‘Als je blind bent, kun je geen spelletjes spelen.’
Zeker wel! Met wat creativiteit kom je een heel eind.
Vooraf
Begin deze maand was ik bij KNGF Geleidehonden om voorlichting te geven aan studenten ergotherapie en fysiotherapie. Voor hun opleiding moeten ze diverse opdrachten doen met als doelgroep mensen met een visuele beperking. Tijdens de bijeenkomst stelden ze nieuwsgierig vragen over mijn vrijetijdsbesteding en of ik weleens gezelschapsspelletjes speel. Deze vraag bracht me op het idee om deze week in mijn blog te bespreken hoe ik, met mijn visuele beperking, geniet van gezelschapsspelletjes.
Persoonlijk ben ik een liefhebber van gezelschapsspelletjes, hoewel ik ze helaas zelden kan spelen omdat ik weinig mensen ken die dezelfde interesse delen. Onlangs bezocht ik toevallig een spellenwinkel, waar ik werd overweldigd door de verscheidenheid aan spellen die ik nog niet kende.
Sommige spellen zijn direct speelbaar zonder aanpassingen, terwijl voor andere aangepaste versies beschikbaar zijn of je kunt ze zelf aanpassen.
Hieronder lees je mijn antwoord op de vraag: Hoe speel ik gezelschapsspelletjes met mijn visuele beperking?
In mijn blogpost ‘Welke hobby’s kan ik uitoefenen met mijn visuele beperking?’ lees je wat ik allemaal heb gedaan als vrijetijdsbesteding.
Spellen zonder aanpassing
Toen ik klein was hadden we een paar aangepaste spelletjes (zie volgende kopje), maar we deden ook niet aangepaste spellen. Zo speelden we Yahtzee, Rummikub, Levensweg, Triviant, Abalone, Backgammon, kwartet, Stratego, Zeeslag, Vier op een rij, Domino, Twister, Mastermind, Galgje, Kamertje verhuur en Boter, kaas en eieren zonder aanpassingen. Ik moest daardoor altijd veel onthouden en gebruik maken van een vast systeem.
Yahtzee
In de beginfase gebruikten we niet-aangepaste dobbelstenen. Ik gooide de dobbelstenen, waarna iemand anders vertelde welke cijfers ik had gegooid. Later kregen we brailledobbelstenen, waardoor ik zelf de gegooide getallen kon aflezen. Desondanks liet ik anderen vaak de resultaten voorlezen, omdat het zelf voelen van de stenen meer tijd kostte dan het laten voorlezen. Na het bepalen van mijn worp koos ik welke optie ik wilde gebruiken om mijn punten in te zetten, waarbij ik altijd een ander vroeg om de score bij te houden. Bij twijfel vroeg ik om een herhaling van de openstaande mogelijkheden.
Rummikub
Bij rummikub moest iedereen zeggen wat hij op tafel legde en waar ongeveer. Ik probeerde dat dan te onthouden. Ik kon de nummers op de steentjes op tafel niet lezen. Mijn eigen nummers kon ik wel lezen als ik de steentjes dicht bij mijn oog hield. Daarbij waren de steentjes met de oranje cijfers het lastigst te lezen. Als ik het niet meer wist vroeg ik iemand te herhalen wat er al op tafel lag. Sinds ik blind ben heb ik het nooit meer gespeeld.
Levensweg
Het bordspel Levensweg was een van mijn favoriete spellen. Hierbij leg je met een autootje een route af over een bord en op elk vakje staat een opdracht. Je had geen dobbelsteen maar een rad. Ik draaide zelf, maar mijn medespeler moest zeggen wat ik draaide, mijn poppetje verzetten en het vakje voorlezen. Ik zette het bord altijd op dezelfde manier neer, zodat ik wist waar wat op het bord was.
Het spel had ook geldbriefjes. Deze hadden allemaal een eigen kleur. Dankzij de kleuren kon ik ze uit elkaar houden. Ik deelde mijn kant van de tafel altijd op dezelfde manier in, zodat ik precies wist waar welk geldbiljet lag. Ik schoof de bovenrand van de geldbiljetten net onder de rand van het bord, zodat ze beter op hun plek bleven liggen.
Omdat ik zoveel niet zelf kon doen in het spel, vond ik het leuk om de bank te zijn. Zo kon ik toch iets nuttigs doen tijdens het spelen.
Triviant
Een ander favoriet spel van mij was Triviant. Ook hierbij was ik voor het verzetten van mijn schijfje afhankelijk van de andere spelers. Ik gooide en zij vertelden hoeveel stappen ik kon zetten en wat de mogelijkheden waren: ‘Je kunt naar een roze triviant, naar een wit hokje of een geel hokje.’
Zij lazen dan de vraag voor, waarop ik wel of niet het antwoord wist. Ik vond het jammer dat ik zelf nooit de vragen kon voorlezen.
Abalone
Op school ontdekte ik een strategisch spel met zwarte en witte ballen, dat ik zo leuk vond dat we het thuis aanschaften. De verschillen tussen wit en zwart maakten het spel goed te volgen. Jaren later kwam ik erachter dat er een aangepaste versie beschikbaar was, waarbij de ene kleur gladde ballen had en de andere ruwe, zodat je kon voelen welke van jou waren en welke van je tegenstander. Deze versie heb ik echter nooit aangeschaft.
Backgammon
Ook hierbij kon ik de stenen qua kleur goed van elkaar onderscheiden. Het bord was een soort openslaande koffer bekleed met stof. De plek waar de stenen geplaatst moesten worden, kon ik voelen.
Kwartet
We hadden kwartetkaarten met afbeeldingen in heldere, contrasterende kleuren. Na een paar keer spelen, wist ik precies welke kaarten een kwartet vormden.
Stratego
Dit speelde ik wel eens tegen mijn vader. Mijn moeder moest dan wel naast mij zitten om te helpen met het neerzetten van mijn poppetjes en het vertellen welke functies ze hadden.
Zeeslag
Dit speelde ik af en toe op de blinden en slechtzienden school. De pinnetjes die de bommen voorstelden en de bootjes kon ik gewoon voelen.
Vier op een rij
Met mijn beperkte gezichtsvermogen kon ik dit spel nog goed spelen. De gele en rode schijfjes kon ik makkelijk van elkaar onderscheiden. Later zag ik dat het spel ook in een aangepaste versie te koop is, dan zijn bij de ene kleur de schijfjes voorzien van een gat in het midden.
Galgje, Kamertje verhuur en Boter, Kaas en Eieren
Deze spelletjes deed ik vroeger op papier. Ik gebruikte hiervoor een dikke viltstift zodat de lijnen en letters voor mij extra duidelijk waren. Bovendien schreven we in grote letters.
Galgje heb ik nu als app op mijn iPhone. Ik speel het af en toe nog.
Op mijn oude Windows pc had ik voorheen ook Kamertje verhuur als spel, maar toen ik mijn laatste stuk gezichtsvermogen verloor kon ik dit niet meer spelen.
Boter, Kaas en Eieren heb ik nu als houten, voelbaar bordspel in de kast liggen. Speel het nooit, maar wilde het graag hebben.
Domino
O.a. bij mijn oma speelde ik vaak Domino. Het waren zwarte stenen met witte puntjes. Heel duidelijk voor mij en ze waren ook voelbaar. Ook hierbij moest iedereen zeggen wat ze neerlegden, zodat ik wist welke opties er voor mij waren. Het spel van mijn oma was niet aangepast, maar dus toch voelbaar. Ik
weet dat er ook een aangepaste versie van Domino te koop was, waarbij de puntjes duidelijk ophoog staken.
Twister
Ik was gek op Twister. De gekleurde vlakken op het zijl waren voor mij goed te zien. Ik was lenig en had totaal geen achterstand op andere spelers. In mijn studententijd kwam ik een blind iemand tegen die zelf een aangepaste versie had gemaakt. Elk kleurvlak was beplakt met voelbaar materiaal.
Mastermind
Dit was een soort code breek spel. Je moest vijf gekleurde pinnetjes kiezen en die achter een schotje op het speelbord in gaatjes steken. De ander moest de code achterhalen door steeds vijf pinnetjes te plaatsen op zijn kant van het bord. Jij moest dan zeggen hoeveel pinnetjes er goed waren. Het spel bestond ook in aangepaste vorm en dan waren de pinnetjes voorzien van braille.
Spel waar ik de naam niet meer van weet
Daarnaast was er nog een spel waarvan ik de naam niet meer weet. Het spel was een vierkant op pootjes. In de zijkanten zaten sleufjes waarin je gekleurde schijfjes moest duwen. Als je er dan nog een schijf in duwde, schoof de eerste schijf een stukje op. De paden die de schijven konden afleggen, kruisten elkaar, waardoor ze niet in een rechte baan hoefden te lopen. Je kon niet van buitenaf zien waar je schijf was. Op een gegeven moment werd de schijf er ergens weer uitgeduwd, doordat hij door andere schijven was verder geduwd. De schijven hadden duidelijke kleuren, waardoor ik mijn schijven kon onderscheiden van de anderen.
Aangepaste spellen
Hulpmiddelenleveranciers, zoals Worldwide Vision, verkopen spelletjes die speciaal zijn aangepast voor blinden en slechtzienden. Denk aan kaartspellen, dammen, schaken, Monopolie, Scrabble, Mens-erger-je-niet, Kolonisten van Catan, Geluidsmemorie en sudoku.
Kaarten
Gewone kaarten waren voor mij te klein om te lezen. Wij hadden daarom jumbo kaarten, die vier keer zo groot waren als een normale kaart. Als we gingen pesten, 31’en, liegen, bridgen of hartenjagen moest degene die aan de beurt was zeggen welke kaart hij/zij opgooide. Ik sorteerde mijn kaarten altijd op dezelfde manier, zodat ik de juiste kaart snel kon vinden.
Later had ik gebrailleerde kaarten.
Dammen en schaken
Op school hadden we een aangepast schaakbord en dambord. Er zat hoogteverschil tussen de witte en donkere vlakken en elk hokje had een gaatje. Elk stuk had een pinnetje, zodat je het stuk stevig kon neerzetten en zonder bang te hoeven zijn iets omver te gooien het bord kon aftasten om je strategie te bepalen.
Monopolie
We speelden dit thuis vaak en namen het ook mee met autovakanties. Het was een Amerikaanse aangepaste versie. Alle vakjes op het bord waren voorzien van omhoog staande randjes, waardoor de vakjes goed voelbaar waren. In de vakjes stond brailleschrift en ook de kaartjes en het geld waren voorzien van braille. Een nadeel voor mij was dat het Amerikaans kortschrift braille was, een braillevariant die ik niet kende. Later won ik een andere aangepaste versie, deze keer een Brits Engelse. Daarbij had ik hetzelfde probleem. Een ander probleem dat beide versies delen is dat het bord door de braille-aanduidingen en voelbare lijnen niet opvouwbaar is. De doos van het spel is net iets groter dan het bord. Het past dan ook niet in de kast en ik bewaar het daarom onder de bank.
Ik zet het bord altijd op dezelfde manier neer. Met start links voor mij, zo weet ik ongeveer wat er waar op het bord is. Mijn geldbriefjes leg ik, net als bij levensweg, met de bovenrand net onder het bord, zodat ze goed blijven liggen.
Scrabble
Ik heb dit spel nog steeds. Het scrabblebord bestaat uit vier houten platen die je aan elkaar moet klikken. Op het bord zitten allemaal vakjes, waarin je de letterblokjes moet leggen. Elk blokje heeft een grote zwartschrift letter en een brailleletter.
Mens-erger-je-niet
Om alle speelhokjes op het veld zaten plastic randjes, zodat de pionnen niet konden omvallen als je met je hand over het bord voelde. De vier kleuren van de spelers waren voelbaar. Elke pion kleur had een eigen vorm aan de bovenkant. De ene was gewoon rond, de ander was plat en weer een ander was schuin.
Kolonisten van Catan
Dit spel heb ik ooit gekocht bij een man in Almere, die op verzoek spellen aanpaste en verkocht met zijn bedrijfje BAP-SP. Hij had Kolonisten aangepast en ik wilde dat spel hebben. De kaartjes en het bord zijn voelbaar en voorzien van braille. Helaas heb ik het nooit gespeeld, omdat er niemand was die het ook wilde spelen. Het ligt hier in de kast.
Geluidsmemorie
Op de basisschool had de juf geluidsmemorie gemaakt. In kokertjes van fotorolletjes had ze verschillende dingen gedaan die geluid maken als je het kokertje schudt: zand, zaden, rijst, pitten, enz.
Sudoku
Ik speelde onder de tv-loep af en toe sudoku uit een boekje. Een tv-loep is een soort tv met een camera eronder. De beelden zijn vergroot te zien op een scherm. Ik kocht uiteindelijk een sudoku bord met cijferstenen. In het bord zitten vakjes waarin je de steentjes kan leggen. Ik vind dit bord echter niet prettig werken. De vakjes zijn te groot voor de steentjes, waardoor de steentjes schuiven en niet netjes op een rij blijven liggen.
Zelf spellen aanpassen
Aangepaste spelletjes zijn helaas een stuk duurder dan de reguliere versie die je in de winkel koopt. Ook is de selectie van aangepaste spellen klein en zijn het veelal de ouderwetse spellen. Het loont daarom om zelf dingen aan te passen om ze bruikbaar te maken. Zo paste ik zelf het spel Weerwolven van Wakkerdam aan en brailleerde ik mijn eigen speelkaarten.
Hieronder wat tips die ik zelf gebruik of waarover ik heb gehoord.
Dobbelstenen
Er bestaan dobbelstenen met voelbare ogen of extra grote cijfers. Ik heb ook een dobbelsteen die je moet schudden en die dan piepjes geeft om het aantal ogen te laten horen. Ook Google Home en Siri op de iPhone kunnen dobbelstenen gooien.
Als ik speel met fysieke dobbelstenen gooi ik deze het liefst in de deksel van de doos van het bordspel. Zo rollen ze niet over de hele tafel en vallen ze niet op de grond.
Voorkomen dat kaarten of stenen verschuiven
Om kaarten of stenen die open op tafel liggen op hun plek te houden kun je ze bijvoorbeeld voor zien van antislip, klittenband of een magneetband.
Braille op kaartjes
Je kunt met een brailleschijfmachine kaartjes brailleren. Je kunt het kaartje zelf brailleren of er voor kiezen zelfklevend brailleplastic te brailleren en dat op het kaartje te plakken.
Tastbare lijnen
Met 3d verf, 3d liner, 3d lijm, merkpasta en/of zelfklevend brailleplastic kun je lijnen op het bord overtrekken zodat ze tastbaar worden of kaartjes voorzien van braille.
Meer tips?
Klik hier voor meer tips op het Visio Kennisportaal, klik hier voor een filmpje van mensen die zelf spellen aanpassen en/of klik hier voor een driedelige blog over spelen op gevoel.
In mijn blogpost ‘Impressie > Audiogame Manamon 2: The Eternal Requiem’ lees je over een audiogame die ik speel op de computer.
Ervaringen van andere blinden en slechtzienden
Het aantal beschikbare aangepaste spellen is zoals ik al zei klein. Het zijn ook vaak de ouderwetse spellen. Ik hoor hier andere visueel beperkten ook wel eens over klagen. Bovendien zijn ze niet goedkoop.
Slechtzienden kunnen vaak de reguliere spellen nog meedoen. Soms is er een kleine aanpassing nodig, zoals een grotere dobbelsteen of gebruiken ze een loepje.
Blinde mensen zijn afhankelijk van de aangepaste spellen of moeten dingen zelf aanpassen. Alleen heeft niet iedereen daar de hulp bij die daarvoor nodig is.
Ook nieuwsgierig?
Ben jij ook benieuwd naar hoe ik iets aanpak met mijn visuele beperking? Stuur me een bericht en misschien lees je het antwoord op jouw vraag in de volgende ‘Hoe doe je dat?’.
Nooit meer een Tikje Anders blog missen?
Hoe speel ik gezelschapsspelletjes met mijn visuele beperking?Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.