Om de vrijdag blog ik over hoe ik dingen aanpak met mijn visuele beperking. Het betreft zaken die mensen aan mij vragen of juist niet durven vragen. Deze keer: Hoe herken ik met mijn visuele beperking emoties bij anderen?
Vooroordelen
‘Met jou visuele beperking weet je niet hoe de ander zich voelt.’
‘Met een visuele beperking kun je geen emoties lezen.’
Nou, mooi mis! Je hoeft hier niet voor te kunnen zien. Mijn oren doen het werk.
Vooraf
In de jaren negentig zat ik op een schol van Koninklijke Visio. In mijn mavo-examenjaar vertelde ik tijdens een studieloopbaangesprek aan de decaan dat ik maatschappelijk werker wilde worden. Dat was volgens haar onmogelijk met mijn beperkte gezichtsvermogen. Een paar dage later werd ik bij haar geroepen. Toen ik binnenkwam, bleek er naast haar nog iemand anders aan tafel te zitten. De decaan had voor dit gesprek mijn toekomstige ambulante onderwijskundige begeleider (AOB’er) uitgenodigd. Een AOB’er helpt leerlingen met een visuele beperking om zo goed mogelijk deel te kunnen nemen aan het reguliere onderwijs.
Zij praatten samen ruim een half uur lang op mij in met opmerkingen als: ‘Met een visuele beperking kun je geen maatschappelijk werker worden. Je moet je cliënten kunnen zien om ze in te schatten en ze te kunnen helpen.’, ‘Een reguliere hbo-opleiding? Nee, dat gaat echt niet hoor.’ En ‘doe een opleiding tot receptioniste op Sonneheerdt.’ Dat ik ongeïnteresseerd was in een opleiding tot receptioniste op een school met allemaal andere visueel beperkten, snapten ze niet. Ik voelde me enorm in een hoek gedrukt die dag en verliet uiteindelijk huilend het lokaal. Mijn ouders stonden achter me en ik wilde het gewoon proberen. Ik was ervan overtuigd dat ik niet hoefde te kunnen zien om non-verbale communicatie te begrijpen. Uit mijn ervaring wist ik dat je ook op andere manieren emoties en dergelijke kunt herkennen. Na twee jaar reguliere havo veranderde mijn beroepskeuze en ik ging Human Resource Management studeren. Waarna ik wederom de schoolbanken indook voor een hbo-opleiding tot docent geschiedenis. Beiden vakken waarvan mensen denken dat je moet kunnen zien.
In de blogpost ‘Hoe kan ik lesgeven met mijn visuele beperking?’ lees je hoe ik de opleiding tot docent geschiedenis kon doorlopen en hoe ik ondanks mijn beperking les kan geven.
Veel mensen, waaronder mijn oud-decaan, zeggen dat 93% van alle communicatie non-verbaal is. Dit cijfer is afkomstig uit een onderzoek van het Donders Instituut aan de Radboud Universiteit Nijmegen uit de jaren zeventig. De onderzoekers concludeerden dat communicatie voor 55% uit gezichtsuitdrukkingen bestaat, 38% uit stemtoon en slecht 7% uit spreektaal. Tijdens mijn studies en in diverse cursussen werd dit als waarheid gebracht. Iedere keer leg ik uit waarom ik het daarmee oneens ben. Het leek me daarom een mooi onderwerp voor mijn blog.
Hieronder lees je het antwoord op de vraag: Hoe herken ik met mijn visuele beperking emoties bij anderen?
Geen gezichtsuitdrukkingen kunnen zien
Zienden interpreteren emoties grotendeels aan de hand van gezichtsuitdrukkingen. De zes basisemoties afschuw, angst, boosheid, verbazing, vreugde en verdriet herken je aan mimiek. Voor het herkennen van andere gevoelens, zoals achterdocht, jaloezie, onzekerheid, spijt, teleurstelling, wantrouwen, etc. is meer informatie nodig. Denk hierbij aan non-verbale signalen in houding, beweging en gedrag.
Al deze zaken zie ik niet, maar ik hoor ze wel. Ik had ooit een huisgenoot die veel loog. Na verloop van tijd wist ik precies wanneer hij loog. Een combinatie van zijn stem, gedrag en houding gaven het weg.
Luisteren naar de stem
Wat iemand zegt is belangrijk, maar belangrijker is hoe iemand het zegt. Ik let o.a. op de volgende dingen:
- Welke toon wordt er gebruikt?
- Op welk volume wordt het gezegd?
- Zijn er pauzes, haperingen, zuchten, snikken of komt het er in een ruk uit?
- Is iemand onverwacht / onkarakteristiek stil?
Bijgeluiden
Meestal herken ik emoties in iemands stem of aan de bijgeluiden die worden geproduceerd. Denk hierbij aan:
- Met deur slaan;
- Spullen op tafel gooien;
- Stampvoeten;
- Snotteren;
- Schuiven met een stoel of voeten;
- Vingers die op tafel trommelen;
- Een pen die op tafel tikt;
- Geruis van bewegende kleding.
Houding herkennen
Lichaamshoudingen zijn herkenbaar aan waar de stem of de bijgeluiden vandaan komen en hoe ze klinken. Een leerling die achterstevoren op zijn stoel zit, om met iemand achter hem te praten, klinkt doffer. Hetzelfde geldt voor iemand die naar links of rechts kijkt en dan praat. Het geluid klinkt anders.
Als iemand onderuitgezakt op zijn stoel zit, klinkt de stem anders dan als iemand rechtop zit of naar voren buigt. Of iemand staat of zit, heeft eenzelfde effect.
In de blogpost ‘Hoe herken ik mensen met mijn visuele beperking?’ lees je hoe ik mensen herken die ik tegenkom in bekende en onbekende omgeving.
Voorbeelden
De kopjes hierboven combineer ik meestal in mijn hoofd. Als iemand snikt is het duidelijk dat er gehuild wordt. Maar meestal zegt één aspect niet meteen dat iemand een bepaalde emotie heeft. Iemand kan stil zijn om diverse redenen. Misschien is hij/zij moe, verdrietig, zit even te denken of kookt van binnen van woede. Pas in combinatie met andere punten weet ik wat er speelt.
Een aantal voorbeelden:
- Boosheid is o.a. hoorbaar aan stemverheffing, stampvoeten, met dingen gooien of onnodig hard neerzetten, met deuren slaan en gefrustreerde geluiden maken.
In mijn klassen had ik regelmatig boze leerlingen. Ik hoorde het duidelijk als ze hun boek op tafel smeten, hun stoel met extra veel kracht verschoven of de deur dicht gooiden. Sommigen gooiden zelfs dingen kapot tegen de muur. - Verdriet is o.a. hoorbaar aan een hakkelende stem, zacht / ingetogen praten, snikken, neus ophalen, gierende huilbui, gefrommel met een papieren zakdoek / tissue en stil / teruggetrokken gedrag.
Een leerling die met gierende uithalen in zijn stem roept: ‘Ik kan dit niet!’ en daarna het lokaal uitstormt, was voor mij een hint dat er hoogstwaarschijnlijk verdriet in het spel was. - Afschuw is o.a. hoorbaar aan een specifieke toon in de stem, walgende geluiden, schuivende bewegingen bij het object van walging vandaan en kokhalzende geluiden.
Zo ging ik ooit in de trein op een bankje zitten met mijn geleidehond voor me. Een medereiziger trok toen met een walgend geluid zijn benen zo ver mogelijk opzij. Een halve minuut later liep hij zuchtend weg. - Ongeduld is o.a. hoorbaar aan zuchten, met een voet op de vloer tikken, heen en weer schuiven, vroegtijdig spullen inpakken en wiebelen.
Sommige leerlingen konden niet wachten totdat de pauze begon en pakten hun tas alvast in voor het tijd was. Het gerommel met hun tas en het gebons van boeken die werden opgepakt, vielen me op en ik kon de leerling op zijn ongeduld aanspreken.
In de blogpost ‘Echt blind’ lees je over een leerling die verbaasd was dat ik blind was en hoe ik dat aan hem merkte.
Ervaringen van andere blinden en slechtzienden
Slechtzienden kunnen, afhankelijk van hun restvisus, houdingen en/of gezichtsuitdrukkingen van anderen zien en interpreteren. De blinden en slechtzienden die dit niet kunnen, doen het net als ik. Al is de een handiger in het herkennen van emoties en gevoelens dan de ander.
Ook nieuwsgierig?
Ben jij ook benieuwd naar hoe ik iets aanpak met mijn visuele beperking? Stuur me een bericht en misschien lees je het antwoord op jouw vraag in de volgende ‘Hoe doe je dat?’.
Nooit meer een Tikje Anders blog missen?
Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.