Tikje Anders

In de nieuwsbrief van Stichting KUBES, een organisatie die kunst en cultuur toegankelijk maakt voor mensen met een visuele beperking, las ik over een dagtrip naar Delft op vrijdag 20 september 2024. Tijdens de dag zou o.a. een bezoek gebracht gaan worden aan het Royal Delft Museum, waar het beroemde Delfts blauwe aardewerk wordt vervaardigd. Omdat ik zelf sinds anderhalf jaar met klei werk, was ik nieuwsgierig naar het proces. Hieronder lees je mijn impressie van de dag.

Ontvangst

We worden om 10.00 uur verwacht bij het OV-informatiepunt in de stationshal van station Delft. Ik ben ruim twintig minuten te vroeg — liever te vroeg dan te laat. De NS-reisassistentie begeleidt mij en mijn blindengeleidehond, Tarka, netjes naar het afgesproken punt. Deze keer ben ik zonder eigen begeleider, omdat ik niemand kon vinden die mee kon. Er staat al een grote groep te wachten, en de excursieleider komt meteen naar me toe om te laten weten dat de KUBES-begeleiding die ik had geboekt, er zo aankomt.
Al snel is de groep compleet, en terwijl we het station in een colonne verlaten, maak ik kennis met mijn begeleidster. Buiten het station nemen we de bus naar onze eerste locatie: een kringloopwinkel. Rond 10.30 uur worden we daar ontvangen in hun café. Na mijn lange reis ben ik blij dat hier toiletten zijn. We krijgen koffie of thee en een stukje taart. Voor mij is dat een stuk appeltaart, wat stevig genoeg is om met mijn handen te eten. Tarka ligt naast mij een kijkt hoopvol omhoog. Misschien vallen er kruimels…
Mijn begeleidster vertelt dat we allemaal aan verschillende eettafels en op verschillende eettafelstoelen zitten. Ze hebben allemaal een andere vorm en zijn van verschillende materialen. Het is een allegaartje van vooral enkele stoelen. Wat leuk!
Terwijl iedereen van de taart geniet, stelt de excursieleidster zich nogmaals voor en vertelt ons wat we vandaag kunnen verwachten. In de ochtend wandelen we naar de beeldentuin Hortus Oculus. Daarna keren we terug naar de kringloopwinkel voor de lunch. Je mag je meegenomen lunch hier opeten, maar je kunt hier ook iets bestellen. Ze bieden een “12-uurtje” aan, bestaande uit soep, tosti en kroket, met ook een vegetarische variant. Wie hiervan gebruik wil maken, mag dat nu aangeven. In de middag lopen we of nemen we de bus naar het Royal Delft Museum voor een rondleiding. Daar eindigt de dag, en reizen we gezamenlijk per bus terug naar het treinstation.

Hortus Oculus

Rond 11.00 uur lopen we naar Hortus Oculus. Het is mooi weer. De groep valt al snel uiteen, doordat sommigen stevig doorstappen en anderen juist op hun gemak lopen. Het is een wandeling van ongeveer twintig minuten. Bij de ingang horen we dat we op eigen gelegenheid de beeldentuin mogen verkennen en zeker op de bankjes moeten gaan zitten, omdat je nooit weet wat er gebeurt. ‘De tuin prikkelt alle zintuigen,’ aldus de vrouw bij de ingang.
We volgen het pad, en al snel staat links van ons een robuuste, ijzeren poort. Mijn begeleidster vraagt of ik hem wil aanraken. Ik bedank vriendelijk. Roestig ijzer en vieze handen zijn niet mijn ding. We lopen verder en komen bij een tweede kunstwerk: een reusachtige boomwortel, omsloten door de ribben van ijzeren kubussen. Ik strijk met mijn hand over de verweerde, ruwe wortel en voel het mos dat erop groeit. Tarka verkent ondertussen uitgebreid het gras met haar neus.
Wanneer we verder lopen en het pad terugnemen, ontdekken we een zijpad. Hier stuiten we op twee standbeelden die tegenover elkaar staan, alsof ze elkaar aankijken. Het zijn een mannen- en een vrouwenfiguur zonder veel details. De beelden zijn van beton wat is begroeid met mos.
We komen aan bij het eerste bankje. Nieuwsgierig nemen we plaats, en tot onze verrassing begint een vrouwenstem een gedicht voor te lezen.

Als ik een bloem was,
zou ik dan nu bloeien?
Of zou ik een bijzondere bloem zijn,
een onvoorstelbare bloem,
een bloem die niet kan kiezen tussen bloeien
en niet bloeien?
En die over de rand van de vaas voorover leunt
om te zien of zijn afgrond een bodem heeft?
Of zou ik alleen maar kunnen bloeien,
moeten bloeien,
rood en gedachteloos
op een ongerepte schoorsteenmantel,
ergens tussen schaamte en geluk?
En als ik een bloem was,
zou ik dan weten wanneer ik moest verwelken?
Nu nog niet?
Geschreven door Toon Tellegen

We luisteren aandachtig en raken daarna in gesprek over welke bloem we zouden willen zijn. ‘Niet eentje in een vaas of op een stoffige schoorsteenmantel,’ zeg ik lachend. ‘Laat mij maar buiten bloeien, in de zon en de wind, waar ik de wereld kan ervaren.’
Onze volgende stop is bij een kring beelden van verschillende gezichten. Ze zijn wel heel artistiek gevormd, waardoor ik soms niet eens meteen zie waar de neus of mond zit. De gezichten zijn allemaal van andersoortige stenen of materialen en de structuren verschillen. Verderop komen we weer mensen vormen tegen. Grove beelden zijn niet echt mijn ding en al helemaal niet wanneer ze weinig details hebben. Ik houd van gladde materialen, die voelen fijner aan dan beton en oneffen gesteente.
Het is tijd om langzaamaan terug te lopen naar de ingang. We komen een beeld tegen van een cellohals die uit een ruw brok graniet steekt. Het kunstwerk daarna spreekt mij het meest aan. Het is een grote vlinder die is gemaakt van oude auto-onderdelen.
Helaas zijn er geen andere pratende bankjes meer. We hebben er nog een paar getest, maar die bleven stil. Net voordat we bij de uitgang zijn, besluit Tarka ineens om in het gras te gaan zitten en een flinke drol achter te laten. Oeps! Dat had ze wel even kunnen bewaren tot buiten de kunsttuin! Gelukkig heeft iemand een poepzakje bij zich, en het is snel opgeruimd.
In een rustig tempo lopen we terug naar de kringloopwinkel.

Lunch

Rond 12.30 uur komen we weer aan bij de kringloop. In het kringloopcafé nemen we plaats aan een tafel voor zes personen. Tijdens de lunch delen we onze indrukken van de ochtend. Voor mij was de beeldentuin geen hoogtepunt, hoewel het lekker was even buiten te zijn. Blijkbaar ben ik niet de enige die weinig pratende bankjes is tegengekomen; de anderen hadden er ook niet veel ontdekt.
Het 12-uurtje smaakt uitstekend, en het sapje is precies wat ik nodig had om op te frissen. Terwijl we napraten, vraagt de excursieleidster wie straks de bus naar de volgende locatie wil nemen en wie liever loopt. Het is een wandeling van ongeveer een kwartier, en met dit heerlijke weer besluiten mijn begeleidster en ik lekker te gaan lopen.

Royal Delft Museum

Om 13.30 uur vertrekken we richting het museum. De wandeling blijkt wat langer dan verwacht: we doen er uiteindelijk een half uur over.
Om 14.15 uur begint de rondleiding in het Royal Delft Museum, ook bekend als Museum De Koninklijke Porceleyne Fles. Het is de enige overgebleven Delfts Blauwfabriek uit de 17e eeuw, waar nog steeds porselein en keramiek met de hand wordt geproduceerd en beschilderd.
Bij binnenkomst wordt de groep in tweeën gesplitst. Onze gids stelt zich kort voor en neemt ons vervolgens mee het museum in.

Bouwkeramiek

In de hal wijst de gids ons op de wandkeramiek—een term die ik nog niet ken. Het blijkt te gaan om prachtig bewerkte wandtegels van keramiek, kunstwerken op zich.
De gids vertelt dat Royal Delft al in 1653 werd opgericht. In het verleden maakten ze onder andere bouwkeramiek voor bijzondere gebouwen zoals het Vredespaleis in Den Haag, de Beurs van Berlage in Amsterdam en het oude postkantoor in Rotterdam. In het Royal Delft Museum zijn in de keramische kamers en de binnentuin replica’s en voorbeelden van bouwkeramiek te zien, vooral uit de periode tussen 1880 en 1930. De ruimtes worden opgesierd door indrukwekkende pilaren, tegeltableaus, keramische elementen en zelfs een fontein.
In de tuin mogen we de fontein aanraken. Om de beurt stappen we in het droge bassin om de keramische elementen waaruit water hoort te komen te voelen.
Langs de buitenwanden van de tuin zitten reliëfafbeeldingen, elk met details, helemaal van keramiek gemaakt. Ik ben onder de indruk van het vakmanschap—wat een geduld en toewijding is er nodig geweest dit te maken!

Geschiedenis van Delfts blauw

We bezoeken verschillende ruimtes in het museum, waarin vrijwel alles veilig achter glas staat. In elke ruimte vertelt de gids ons iets over de geschiedenis van Delfts Blauw en deze beroemde fabriek.
Delfts Blauw is een type aardewerk met kenmerkende blauwe decoraties, dat traditioneel in Delft wordt gemaakt. Het ontstond eind 16e eeuw als betaalbaar alternatief voor het blauwwitte Chinese porselein. Aan het einde van die eeuw introduceerden eerst de Portugezen en later de Nederlanders Chinees porselein in Europa. Met zijn verfijnde blauwe beschildering werd het porselein meteen enorm populair. Alleen de allerrijksten konden het zich veroorloven.
De Delftse fabrieken konden geen porselein maken, want daarvoor was speciale porseleinklei nodig. Daarom begonnen ze met het maken van imitaties: aardewerk van rode klei, dat na het bakken werd bedekt met een wit glazuur, waarop decoraties werden aangebracht. Later gingen ze over op witte klei — nog steeds geen echte porseleinklei — die werd beschilderd met typisch Nederlandse voorstellingen, zoals bloemen, molens en schepen.
Delfts Blauw werd razendsnel populair, en in Delft waren op een gegeven moment ruim honderd aardewerkfabrieken actief. Rond 1800 kwam echter de neergang, toen goedkoper aardewerk uit met name Engeland de markt overspoelde en de Delftse industrie grotendeels verdrong.
We krijgen ook te horen over diverse directeuren van de fabriek. Eentje daarvan was Joost Thooft. Deze Delftse ingenieur kocht in 1876 de fabriek. Hij wilde het oude ambacht weer in ere herstellen, maar zag ook dat er innovatie nodig was om dit te laten slagen. Hij nam het hele proces onder de loep en voerde diverse verbeteringen en aanpassingen door. Zijn plan slaagde.

Bijzondere stukken

Tijdens onze rondgang door het museum komen we enkele bijzondere stukken tegen. Zo staat er een grote tulpenvaas, die bestaat uit verschillende, losse lagen met gaten erin. In elk gat kan een bloem worden gestoken, en de vaas is piramidevormig. Dit type vaas kende ik helemaal niet!
Een ander indrukwekkend stuk is de Nachtwacht, die in Delfts Blauw op ware grootte is nagemaakt. In 1999 maakten Nico de Graaf en Jos van der Giessen deze kopie, die bestaat uit maar liefst 480 tegels, van Rembrandts meesterwerk. Ze brachten eerst de afbeelding aan met houtskool op de gebakken tegeltjes en kleurden ze daarna in met kobaltoxide. Het oxide is zwart wanneer het wordt aangebracht, maar na het bakken krijgt Delfts Blauw zijn kenmerkende blauwe kleur. Door het oxide te verdunnen, ontstaan verschillende tinten blauw.
Daarnaast is er een ruimte met voorbeelden van bouwkeramiek. We voelen aan tegels, kandelaars, trapleuningen, ornamenten, kamerschermen en nog veel meer — allemaal van keramiek en rijkelijk bewerkt met reliëf. Helaas wordt er geen bouwkeramiek meer geproduceerd.

Productieproces

We wandelen verder naar de productiehal, waar nog altijd aardewerk van Royal Delft wordt vervaardigd. Ze werken met een recept voor dunne klei, die in een gipsmal wordt gegoten — de mal heeft de exacte vorm van het gewenste product. Het gips zuigt het water uit de klei, en naarmate de klei langer in de mal zit, wordt de wand van het product dikker. Zodra de juiste dikte is bereikt, wordt de overtollige klei uit de mal gegoten. Zodra de vorm loskomt van de mal, is het product klaar om eruit gehaald te worden. Eventuele gietnaden en andere oneffenheden worden met de hand, bijvoorbeeld met een sponsje, weggewerkt. Vervolgens wordt het product in een oven gebakken op 1160 °C. Na 24 uur wordt het uit de oven gehaald; deze eerste bak wordt biscuit genoemd.
We krijgen de kans om verschillende voorbeelden te voelen van zowel gebakken als ongebakken producten, en van geglazuurde en ongeglazuurde stukken. Verder geeft de gids een gipsmal door en laat hij ons gereedschap voelen voor het bewerken van klei.
Daarna lopen we naar een balie waarachter een meester-schilder aan het werk is. De gids legt uit dat de schilders met de hand de traditionele Royal Delft-decoraties op de producten aanbrengen. Met een penseel brengt de schilder zwarte verf aan, waarin kobaltoxide is verwerkt. Het kobalt in de verf ondergaat een chemische reactie in de oven, waardoor de kleur verandert van zwart naar blauw. Door meer of minder water aan de verf toe te voegen, bereikt de schilder kleurschakeringen. Een meester-schilder bij Royal Delft word je na een interne opleiding van ongeveer acht jaar.
De schilder laat zien hoe hij de vorm van een molen op een vaas aanbrengt. Hij drukt een sjabloon — een papier met kleine gaatjes — tegen de vaas en gaat daaroverheen met houtskool. Wanneer hij het papier verwijdert, blijven op de vaas kleine puntjes van houtskool achter in de vorm van een molen. Deze puntjes gebruikt hij vervolgens als leidraad om de molen met kobaltoxide op de vaas te schilderen.
De gids vervolgt: ‘Wanneer de schildering af is, wordt het product met glazuur bespoten. Het glazuur geeft de beschildering een witte dekkende laag. Onder op het product komen merktekens te staan, waarmee mensen kunnen zien dat het een echt Royal Delft-product is, wie het heeft beschilderd en het serienummer van het product. Een authentiek Royal Delft-product is herkenbaar aan de initialen JT, het apothekersflesje en het woord ‘Delft’. JT staat voor Joost Thooft. Daarna gaat het product weer 24 uur in de oven. Tijdens de tweede ovenstook, die op 1200 °C plaatsvindt, smelt het glazuur tot een doorzichtige laag en verandert de kleur van de decoratie van zwart naar blauw.’

Einde dagje Delft

Hiermee komt rond 15.30 uur de rondleiding tot zijn eind. Mijn begeleidster en ik nemen nog even een kijkje in de museumwinkel. Ik wil er snel weer uit, omdat ik bang ben dat Tarka en ik iets duurs omgooien. We lopen met zijn allen terug naar de bushalte en nemen de bus terug naar station Delft, waar mijn begeleidster me helpt de juiste trein te vinden.

Wat vond ik ervan?

Ik vond het middagprogramma bijzonder boeiend! Hoewel de beeldentuin niet helemaal mijn voorkeur had — dat had ik van tevoren al ingeschat — was ik vooral enthousiast over het Royal Delft Museum. De rondleiding was ontzettend informatief en fascinerend; de gids deelde zoveel interessante weetjes dat ik graag langer had willen blijven.
Wat me echt verraste, was dat Delfts blauw geen porselein is, zoals ik altijd dacht! Het was geweldig zoveel te kunnen aanraken, vooral de bouwkeramiek. Ik had meer tijd willen besteden aan de details om alles beter in me op te nemen.
Een kleine suggestie: het zou fijn zijn geweest als de onderdelen van de dag omgekeerd waren. Tijdens zo’n rondleiding is het belangrijk je gedachten erbij te houden, en na de actieve ochtend en de lunch merkte ik dat ik wat moe begon te worden. Mijn begeleidster ervaarde dat ook zo. Tevens moesten we tijdens het museumbezoek af en toe gaan zitten om onze voeten wat rust te geven van al dat staan en lopen.
Persoonlijk zou ik het prettiger vinden om de ochtend mentaal actief bezig te zijn en daarna, na de lunch, naar de tuin te gaan, waar het heerlijk rustig is. Maar misschien was dat qua planning gewoon onmogelijk voor KUBES.
Desondanks was het museum absoluut een bezoek waard, en ik kijk terug op een leerzame en inspirerende dag.

Meer weten?

Wil je meer weten over kunsttuin Hortus Oculus of wil je er zelf eens heen? Klik dan hier om naar hun website te gaan.
Wil je meer weten over het Royal Delft Museum of wil je er eens heen? Klik dan hier om naar hun website te gaan.
Wil je meer weten over Stichting KUBES of wil je een keer mee met een van hun activiteiten? Klik dan hier om naar hun website te gaan.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.