Tikje Anders

In de nieuwsbrief van Oogvereniging Noord-Holland kwam ik onlangs een aankondiging tegen voor een bezoek aan het NZH Vervoer Museum in Haarlem. Ik wilde graag mee met dit historische uitstapje. Dit museum richt zich op de geschiedenis van de Noord-Zuid-Hollandsche Vervoer Maatschappij (NZH). Deze vervoerder was eind 19e eeuw en in de 20e eeuw actief in Noord- en Zuid-Holland. Hieronder lees je mijn impressie van mijn bezoek op 5 april 2023.

Ophalen van station Haarlem Spaarnwoude

Wie dat wilde, werd door vrijwilligers van het museum met een museumbus opgehaald vanaf station Haarlem Spaarnwoude. Deze service biedt het museum aan voor mensen die met het openbaar vervoer komen. Het is een flinke groep blinden en slechtzienden die wordt opgepikt vanaf het station. Op het eerste gezicht lijk ik niemand te kennen. In de bus blijkt dat een van de andere deelnemers een Facebookbekende van me is.
We worden opgehaald met een museumbus met hoge treden. Het duurt even voordat iedereen zit. Tarka is de enige blindengeleidehond in de groep. Ik zit op het bankje achter de bestuurder. De zitplaatsen zijn ingedeeld net als in een touringcar. Tarka ligt, vanwege gebrek aan ruimte, in het gangpad. Ze vindt dit geen probleem, omdat ze nu lekker op vloerbedekking kan liggen.
De twee vrijwilligers vertellen tijdens de busrit geanimeerd over de geschiedenis van deze bus. Dit is de AUTOBUS AOT 5. De bus is afkomstig van Texel en gebouwd in 1966 voor Texels Eigen Stoomboot Onderneming (TESO). In die tijd mocht je roken in de bus, daarom zitten er overal asbakken in. Hij is voorzien van een DAF-motor. De motor maakt aardig wat geluid en doet ons trillen op onze stoelen. Deze toerbus reed vanaf Texel door Europa. In 1994 kocht het NZH deze bus en bij de restauratie kreeg de bus de oorspronkelijke kleur van de bussen uit de jaren vijftig.

In mijn blogpost ‘Hoe ervaar ik een museumbezoek met mijn visuele beperking?’ lees je wat ik meekrijg in een museum en wat voor musea interessant zijn voor mij.

Ontvangst

Bij het museum worden we uit de bus geholpen en blijken er naast onze twee vrijwilligers nog meer vrijwilligers aanwezig te zijn. Wij zijn de enigen die vandaag het museum bezoeken. We worden naar een paar tafels gebracht, waar we bijkomen van onze reis met koffie, thee en appeltaart. Aangezien wij de enige bezoekers in het museum zijn, kunnen we onze jassen en tassen hier achterlaten als we het museum in gaan voor een ronde langs de gerestaureerde trams en bussen.

Schaftwagen

De tour begint bij een oude, houten schaftwagen. Deze werd gebruikt als er ergens aan het spoor werd gewerkt. De wagen was er, doordat hij lang buiten had gestaan zonder onderhoud, slecht aan toe toen hij bij het museum aankwam. Er groeide zelfs paddenstoelen op. Ze hebben hem opgeknapt. Voor de schaftwagen staan materialen en gereedschappen die de werkers gebruikten.

Abri

Vlak naast de schaftwagen staat een oude abri (=wachthuisje), waarin reizigers droog konden staan als ze op de tram moesten wachtten. Aan zo een abri heb je tenminste iets. De bushokjes in onze tijd zijn bijna volledig open. Dit hokje is bijna volledig dicht. Alleen aan de voorkant zit een deurvormige opening. Hij is bijna helemaal van glas. In die tijd hoefden ze zich niet druk te maken over vandalen die de ruiten stuk zouden slaan.

Oude trams

We krijgen meerdere oude trams te zien, die we van binnen en buiten mogen bekijken en betasten. De vrijwilligers vertellen enthousiast over wat er te zien is en over de geschiedenis van elke tram. Bij elke tram en bus staat een bordje met tekst en een QR-code. Hiermee kun je de tekst laten voorlezen. De QR-codes hebben ze geïntroduceerd in het museum na feedback van een bezoek van een groep visueel beperkten een paar jaar geleden.
Ik heb achteraf thuis het een en ander opgezocht over de trams, omdat ik niet alle namen ter plekke kon onthouden.

A37

Deze elektrische tram uit 1899 reed in Haarlem. In 1957 schonk de NZH de A37 aan het Spoorwegmuseum in Utrecht. In de jaren ‘80 is de A37 gerestaureerd en teruggebracht naar de toestand in 1930, met lichtkap en Lyra-beugel (=stroomafnemer). Eind jaren ‘80 kwam de A37 naar het NZH Vervoer Museum.
Zowel aan de voor- als aan de achterkant van de tram zit een schakelkast, waarmee de bestuurder de tram kon bedienen. Aan het einde van de lijn stapte de bestuurder uit, haalde de lamp van de voorkant en liep naar de achterkant van de tram. Daar maakte hij de lamp weer vast en stapte in. De achterkant was nu de voorkant. Vanaf daar reed hij de tram weer terug naar het beginpunt. De bestuurder van een tram heeft geen stuur. Wel is er een handrem. De ruitenwissers gingen niet automatisch, maar werden handmatig door de bestuurder tijdens het rijden bediend.

Boedapester B412

De NZH bestelde in 1922 in Budapest 70 rijtuigen van deze elektrische tram. De tram voelt luxe aan vanbinnen. De bankjes zijn bekleed met zachte stof. Door een geluidsopname die in de tram wordt afgespeeld, hoor je hoe de tram klonk toen hij nog reed. Hij kon 80 km p/u.
Bij de schakelkast van de bestuurder op de grond zit een bel. Omdat ik hem niet met mijn voet kan vinden, zit ik uiteindelijk op handen en knieën op de tramvloer. Het blijkt een platte, metalen schijf te zijn. Daarna lukt het me toch met mijn voet de trambel te laten rinkelen.

Motorrijtuig A14, De kikker

Voor de in 1904 te openen lijn tussen Haarlem-Amsterdam, met een doorkoppeling naar de lijn Zandvoort-Haarlem, liet de Electrische Spoorweg Maatschappij (ESM) 34 motorwagens bouwen in België.
De tram was donkergroen en had, door een slechte vering, een waggelende gang. In Amsterdam kreeg hij daarom de bijnaam Kikker. Vanaf 1924 was de tram blauw, maar men bleef hem Kikker noemen.
Het interieur van de tram bestaat vooral uit koper, teakhout en eikenhout. Elke stoel had zijn eigen raam met rolluik. Het was een boemeltram met aan elke kant van de tram een bestuurdersplek. Wederom alleen een schakelkast, rem, bel en ruitenwissers. Ook is er een drukmeter voor de rem. De tram kon 50 tot 60 km p/u.
Als de tram op zijn eindpunt was, liep de conducteur door de tram naar de andere kant, ondertussen klapte hij de rugleuningen van de stoelen om. Zo kon iedereen weer vooruitrijden als de tram weer vertrok naar het beginpunt. Een paar jaar geleden zag ik dit soort banken voor het eerst in een trein in Japan. Je kon zelf de rugleuning verplaatsen, waardoor je koos of je voor- of achteruit wilde rijden en of je met zijn tweeën of met zijn vieren wilde zitten. Ik wist niet dat dit principe al eerder werd toegepast in het openbaar vervoer in Nederland. In deze tram mochten de passagiers dit niet doen; Het was de taak van de conducteur.
Er was een afgescheiden deel voor rokers. De tram reed langs de vismarkt en had daarom een kleine extra coupé voor de visvrouwen, zodat de overige passagiers geen last hadden van de geur die aan hun kleren hing.

Aanhangrijtuig BY 2

Rijtuig BY 2 is in 1896 in België gemaakt en heeft tot en met 1932 achter een stoomtramlocomotief gereden, daarna achter een elektrisch motorrijtuig. BY staat voor Boven ’t Y. Hij heeft een tijd dienstgedaan als aanhangwagen achter De kikker.
Het rijtuig heeft aan één kopzijde een postcoupé. Het balkon zit iets meer richting het midden van het rijtuig. In deze rijtuigen werden, naast poststukken, regelmatig manden met vis vervoerd.

Bussen

Na uitgebreid alle trams te hebben bekeken, gaan we naar het gedeelte van het museum waar alle bussen staan. Mijn hoofd zit vol met de informatie over de trams en helaas blijft niet alles over de bussen hangen bij mij. We mogen in diverse bussen kijken. De meest bijzondere bus is voor mij een bus die naar Zandvoort reed. Deze bus heeft een open achterkant, waardoor je in de openlucht kunt zitten. Dat heb ik nog nooit gezien. Lijkt me leuk dat eens mee te maken. Maar dan wel met mooi weer natuurlijk.

Tentoonstelling, kinderhoek en museumwinkel

Het museum heeft diverse objecten achter glas staan, waaronder modellen van oude bussen. Ook hangen er veel foto’s en ov-verwante zaken.
Het museum is o.a. trots op een glas in lood voorstelling, die op het nippertje is gered bij de sloop van de Leidsevaart in Haarlem, waar voordien het museum gevestigd was. Op de voorstelling zie je de directeur, een werknemer en een passagier.
Verder hebben ze een werkplaats waarin de vrijwilligers oude trams en bussen restaureren. Tijdens de rondleiding hoorden we hier al het een en ander over. Zo hebben vrijwilligers uitgezocht hoe ze de oude bagagenetten weer konden restaureren met nieuw vlechtwerk, zijn er vrijwilligers die zich toeleggen op het restaureren van stoelbekleding, schilderwerk of houtbewerking. En dan zijn er nog mensen die zich richten op de technische aspecten van de restauratie, zoals van de motoren.
Verder hebben ze een kinderhoek en museumwinkel. Tijdens de coronasluiting zijn ze begonnen met online verkoop van spullen uit de museumwinkel.

Conclusie

We zijn zeer hartelijk verwelkomt in het museum en door de aanwezigheid van zoveel vriendelijke en enthousiaste vrijwilligers was er altijd wel eentje in de buurt om vragen te beantwoorden of om dingen te laten zien. Het museum is een leuke middagactiviteit. Ik houd van geschiedenis. Dit is voor iemand die blind is een toegankelijk museum, omdat je alles mag aanraken. Er was genoeg te zien. Ik zou het zeker niet erg vinden nog eens te gaan.

Meer weten?

Wil je meer weten over het NZH Vervoer Museum of wil je er heen? Klik dan hier om naar hun website te gaan. Op hun site vind je ook digitale museumtours, waarbij de vrijwillige gidsen hun enthousiasme delen over diverse onderdelen in het museum.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.