Tikje Anders

Vandaag, 29 februari, is het International Rare Disease Day, ook wel Zeldzameziektendag genoemd. We spreken volgens de Europese Commissie over een zeldzame ziekte wanneer een ziekte ‘levensbedreigend’ of ‘chronisch en lichamelijk beperkend’ is en wanneer hij niet vaker optreedt dan bij 1 op de 2000 inwoners in de Europese Unie. Ik heb zo een zeldzame ziekte: Het syndroom van Knobloch. Slechts 1 op de 1.000.000 mensen heeft dit syndroom.

Wat houdt het syndroom van Knobloch in?

De arts Dr. W.H. Knobloch beschreef samen met Dr. Layer de aandoening als eerste in 1971. De aandoening wordt daarom ook wel syndroom van Knobloch-Layer genoemd. Het is een zeldzame aangeboren aandoening die wordt veroorzaakt door een afwijking in het stukje DNA dat het COL18A1-gen wordt genoemd. Dit stuk DNA zit op chromosoom 21. Het is verantwoordelijk voor de aanmaak van een bepaald type collageen, namelijk collageen Type XVIII. Collageen is een lijmvormend eiwit en speelt een cruciale rol als onderdeel van het bindweefsel in zowel menselijke als dierlijke lichamen. Er zijn meer dan 28 verschillende soorten collageen, maar type I tot en met IV zijn veruit de meest essentiële en veelvoorkomende varianten in het menselijk lichaam. Type I vertegenwoordigt maar liefst 90% van het totale aantal collagenen. Collageen komt voornamelijk voor in de huid, botten, pezen, kraakbeen en tanden. Collageen type XVIII speelt o.a. een grote rol in de structuur van bloedvaten. In het bijzonder is het betrokken bij de vorming van de basale membraan, een dunne laag die de binnenbekleding van bloedvaten ondersteunt.
De aandoening erft recessief over, wat betekent dat van zowel de vader als de moeder een afwijkend COL18A1-gen moet worden geërfd om de ziekte te krijgen.

Symptomen

Het DNA-defect leidt tot afwijkingen aan de ogen en/of hersenen. Daarnaast zijn er ook een paar andere symptomen.

Ogen

Extreme bijziendheid (hoge myopie) is een typisch kenmerk van het syndroom. Patiënten hebben vaak diverse andere oogafwijkingen, met vitreoretinale degeneratie als een veelvoorkomende aandoening. Door het afwijkende collageen kan afbraak van het glasvocht ontstaan, waardoor het langzaam afsterft. Het gevolg kan zijn dat het glasvocht het netvlies als het ware lostrekt, waardoor er een netvliesloslating ontstaat. Patiënten zien dan mogelijk onregelmatige witte stippen en lijnen.
Patiënten kunnen verder macula-afwijkingen ervaren. De macula is verantwoordelijk voor het scherpe centrale gezichtsvermogen dat essentieel is voor taken zoals lezen, autorijden en gezichtsherkenning.
Als gevolg van deze oogafwijkingen worden veel patiënten met het Knobloch-syndroom blind in één of beide ogen, vaak al op zeer jonge leeftijd. Nachtblindheid manifesteert zich bij sommigen al tussen de leeftijd van 2-4 jaar, en de meerderheid is volledig blind tegen de tijd dat ze 20 jaar oud zijn.
Bijkomende gerapporteerde oogafwijkingen zijn nystagmus (wiebelogen), strabisme (scheelzien), kleine oogzenuwen, glaucoom en cataract.

Hersenen

Naast oogproblemen kunnen patiënten met het Knobloch-syndroom te maken krijgen met occipitale encefalocele, een zakvormige uitstulping van de hersenen als gevolg van een defect in het schedelbot. Soms is er sprake van andere schedeldefecten in het occipitale gebied, mogelijk met encephalocele, wat gepaard kan gaan met verstandelijke handicaps en persoonlijkheidsveranderingen. Hoewel de meeste patiënten een normale intelligentie hebben, varieert de mate van schedel- en hersenafwijkingen.
Sommige patiënten ervaren cerebellaire atrofie (=verlies / beschadiging van cellen van de kleine hersenen) met ataxie. Dit kan zorgen voor coördinatieproblemen bij bewegen en evenwicht, mogelijk ook problemen in het gedrag en vloeiend spreken. De hersenbeschadiging kan ook epilepsie veroorzaken.

Overige symptomen

Naast oog- en hersenproblematiek kunnen de volgende symptomen voorkomen:

• Nierafwijkingen: Sommige patiënten hebben een derde nier;
• Problemen in het centrale zenuwstelsel;
• Longafwijkingen: Een long die kleiner is dan de ander en/of abnormale lymfevaten in de long. Ook komt patent ductus arteriosus (PDA) voor. Dit is een aangeboren hartafwijking waarbij een bloedvat genaamd de ductus arteriosus niet sluit zoals het normaal gesproken zou moeten na de geboorte. De ductus arteriosus is een slagader die de longslagader (pulmonale arterie) verbindt met de lichaamsslagader (aorta) bij een foetus. Dit bloedvat is functioneel tijdens de zwangerschap om bloed langs de longen van de foetus te leiden, aangezien de longen in de baarmoeder niet volledig functioneel zijn;
• Gegeneraliseerde hyperextensibiliteit van de gewrichten (=extra bewegelijkheid van lichaamsdelen). Wat komt door collogeen tekort;
• Kleine kin, ver uit elkaar staande ogen;
• Klein gehemelte;
• Een enkele navelstrengslagader;
• Pylorusstenose (=vernauwing van de maaguitgang);
• Een platte neusbrug;
• Hypoplasie (=onderontwikkeling) van het middengezicht;
• Bilaterale epicanthale plooien (=huidplooien die aan beide zijden van de neusbrug lopen en de binnenste ooghoek bedekken);
• Cardiale dextroversie, ook wel bekend als dextrocardie: Hartafwijking, waarbij het hart in de rechterzijde van de borstkas zit in plaats van aan de linkerkant.
• Ongebruikelijke handlijnen.

 

Behandeling

Er bestaat geen behandeling waarmee het syndroom genezen kan worden. De behandeling bestaat daarom uit het verminderen van de klachten die optreden. Dat betekent dat kinderen met dit syndroom vaak door een oogarts worden behandeld voor de oogafwijkingen, en door een neurochirurg vanwege het schedeldefect.

Wat merk ik ervan?

Ik heb lang niet geweten waar mijn oogaandoening door werd veroorzaakt. Pas na een erfelijkheidsonderzoek in 2017 had mijn oogaandoening ineens een naam: het Knobloch-syndroom.
Hoge myopie (bijziendheid) en slechte vaten in het netvlies zijn daar dus het hoofdbestanddeel van. Net als nachtblindheid, stippen zien, netvliesloslatingen, nystagmus en problemen met de macula en het glasvocht. Allen oogproblemen waarmee ik te maken heb of heb gehad.
Ik had nog geluk, want ik had ook voor mijn 20e volledig blind kunnen zijn. Ik verloor mijn laatste restje gezichtsvermogen pas na een netvliesoperatie toen ik 33 was.
Gelukkig heb ik ook geen hersenproblemen. Wel heb ik een knobbel op mijn achterhoofd onderaan mijn schedel. Mijn moeder heeft dat ook en ik dacht daarom altijd dat iedereen dat had. Dus of het toeval is of de aandoening weet ik niet zeker. Ik heb geen epilepsie, maar mocht ik het toch ooit krijgen, moet ik mijn syndroom vermelden.
De longproblemen die ze noemen, heb ik zover ik weet niet. Wel heb ik astma, maar dat staat niet op de lijst met symptomen.
Wat ik wel heb is de extra bewegelijkheid van lichaamsdelen. Bij yoga en ook van een fysiotherapeut hoorde ik dat ik te soepel ben in bepaalde gewrichten. Een tante van mij had dat ook en ik ging er daarom vanuit dat het in de familie zat. Maar blijkbaar hoort het bij mijn aandoening.
Ook heb ik een klein gehemelte. Tandartsen zeiden wel eens dat mijn kaak te klein is voor al mijn tanden, waardoor ze wat scheef staan.
Verder herkende ik de evenwichtsproblemen. Deze schreef ik altijd toe aan mijn visuele beperking, maar die horen dus ook bij Knobloch.

 

In mijn blogpost ‘Hoe leg ik uit wat ik als blinde of slechtziende zie?’ lees je wat ik nu nog zie en wat ik vroeger kon zien.

 

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.