Tikje Anders

Als ex-geschiedenislerares ben ik geïnteresseerd in geschiedkundige uitstapjes. Door mijn visuele beperking krijg ik bij een reguliere rondleiding in een museum niet alles mee, omdat ik niet alles kan / mag aanraken of omdat de uitleg te summier is om me een beeld van een object in mijn hoofd te vormen.
Gelukkig zijn er organisaties die culturele excursies organiseren die speciaal gericht zijn op mijn doelgroep. Een van deze organisaties is Stichting KUBES. De afkorting KUBES staat voor kunst en cultuur voor blinden en slechtzienden. Hun doel is de deelname van mensen met een visuele beperking aan het culturele en kunstzinnige leven te stimuleren.
Op maandag 12 december 2022 nam ik deel aan een KUBES-excursie naar het Koninklijk Paleis Amsterdam ook wel Paleis op de Dam genoemd. Als kind was ik daar ooit met school geweest, maar ik wist er nauwelijks nog iets van. Waarschijnlijk omdat ik toen nog geen interesse had in geschiedenis. Ik vond musea maar saai. Dat is nu wel anders. Hieronder lees je mijn impressie van de excursie.

 

In de blogpost ‘Hoe kan ik lesgeven met mijn visuele beperking?’ lees je over hoe ik de lerarenopleiding kon doen ondanks mijn visuele beperking en hoe ik lesgeef met mijn visuele beperking.

De reis

We verzamelen ’s ochtends op station Amsterdam CS voor het Restaurant 1e Klas op spoor 2. Samen met mijn blindengeleidehond, Tarka, reis ik vanaf Hoorn met de trein naar Amsterdam. Ik vind spoor 2 altijd lastig te vinden en heb het me daarom makkelijk gemaakt en uitstaphulp van de NS-reisassistentie geregeld op Amsterdam Centraal. Er is gedoe op het spoor en tijdens de reis geeft de conducteur via het omroepsysteem een paar keer spoorwijzigingen door. Ik ben hier blij mee, zo blijf ik op de hoogte. De laatste wijziging die ik hoor is eens een positieve wijziging voor mij: we komen niet aan op spoor 4, maar op spoor 2. Na het uitstappen, doe ik een paar passen naar voren tot ik bij een balustrade sta. Daar wacht ik rustig op de NS-reisassistentie. De trein stroomt leeg, maar er komt niemand om mij op te halen. Als het perron leeg is, vraagt de conducteur of hij mij kan helpen. Ik vertel dat ik wacht op de reisassistentie, maar dat ik denk dat ze in de war zijn door alle spoorwijzigingen. Lacherig zeg ik dat we gelukkig al op spoor 2 zijn en dat dat mij goed uitkomt.
‘Nee mevrouw, we staan toch op spoor 4,’ zegt de conducteur verontschuldigend.
‘Oh, dat is balen,’ zeg ik.
‘De trap is achter u, redt u het zo?’
‘Nee,’ zeg ik, ‘ik weet niet hoe ik vanaf hier op spoor 2 kom.’
De conducteur is zo vriendelijk via zijn portofoon de reisassistentie in te seinen dat ik hier sta, waarna hij door moet naar zijn volgende trein.
Na vijf minuten begin ik zenuwachtig te worden. De groep vertrekt om 10.10 uur vanaf het station en het is nu al 9.50 uur. Ik sta net op het punt ze te bellen als er iemand van de reisassistentie opdaagt. De man biedt zijn excuses aan en we gaan op weg. Met de lift omlaag, door een hal, helling op, uitchecken, weer een hal, een trap, inchecken, nog een trap, door een smalle deur en we zijn op spoor 2. Wat ben ik blij dat ik de assistentie heb geregeld! Ik ben gelukkig op tijd.

Begeleiding

Als ik bij de groep aankom word ik direct verwelkomd door de excursieleidster. Zij stelt mij voor aan mijn begeleidster voor deze dag. Je kunt er bij KUBES voor kiezen zelf een begeleider mee te nemen of via KUBES een begeleider bij te boeken. Ondanks dat ik mijn blindengeleidehond bij me heb, leek het mij prettig ook een begeleider te hebben. Mijn hond en ik kennen immers niet de weg en Tarka kan mij ook niet op bijzonderheden wijzen. Bovendien hebben Tarka en ik door mijn burn out en long covid niet vaak deelgenomen aan groepsactiviteiten. Tarka heeft tijd nodig om nieuwe situaties op zich in te laten werken. De laatste keer dat wij in Amsterdam waren, was tijdens de trainingsweek bij KNGF Geleidehonden in februari 2019. Dus het is een fijn idee ons de zorgen uit handen te laten nemen.

Met onbekende begeleiding is het altijd afwachten wie je krijgt en of er een klik is. Ik mag de vrouw die aan mij gekoppeld is meteen.

Op weg

Om 10.15 uur vertrekken we in colonne richting de Dam. Onderweg leren mijn begeleidster en ik elkaar beter kennen. Zo hoor ik over de aangepaste reizen waarbij zij reisleider was. En ontdekken we dat we beiden in het onderwijs hebben gewerkt.
Tot mijn twintigste woonde ik in Amsterdam-Noord en ik heb een jaar in het centrum van Amsterdam op de universiteit gezeten. Ik ben echter al een tijd niet meer in deze omgeving geweest. We lopen iets anders dan ik zelf gedaan zou hebben, maar komen netjes op tijd aan op de dam.

Welkomstdrankje

We starten de dag met een drankje en stuk taart in ’T Níeuwe Kafé op de Dam. Er zijn een paar lange tafels voor ons gereserveerd. Mijn begeleidster, Tarka en ik zitten helemaal aan het uiteinde van een van de tafels in een hoek. Ik vind dat prettig. Tarka en ik zitten daardoor op een lekker rustig plekje en Tarka heeft naast de tafel alle ruimte om rustig te liggen. Door het geroezemoes in het café kan ik helaas niet veel horen van de gesprekken verderop aan tafel. Er zijn een paar bekende van me hier, weet ik, maar ik heb hun stemmen nog niet gehoord. Ik neem de tijd om tot rust te komen van de reis en te genieten van een kop verse gemberthee en een punt taart.

De rondleiding

Bij binnenkomst in het paleis hoor ik aan het geluid (het galmt) dat we in een grote of hoge hal staan. Mijn begeleidster brengt onze jassen naar de garderobe. Terwijl we wachten tot iedereen er klaar voor is, wijst mijn begeleidster me op een braille plattegrond van de Dam en een maquette van het paleis. Dit vind ik een fijne manier om een rondleiding te starten. Door de maquette heb ik een beeld van hoe het paleis eruitziet. Zo wist ik niet dat de achterzijde bijna hetzelfde is als de voorzijde, dat er een torentje is en dat er twee binnenplaatsen zijn.
Zodra alle jassen zijn opgeborgen worden we in twee groepen verdeeld van ongeveer twaalf mensen per groep. Tarka is de enige geleidehond in onze groep. Onze gids stelt zich voor en geeft aan dat we diverse ruimtes gaan bezoeken.
In 1655 is dit gebouw als stadhuis begonnen. Het was een ontwerp van architect Jacob van Campen en is gebouwd in een stijl die we Hollands classicisme noemen. Hij koos ervoor veel symmetrie te gebruiken. In 1808 werd het een paleis voor Koning Lodewijk Napoleon (1778-1846), waarna het een paleis bleef.

 

In de blogpost ‘Hoe ervaar ik een museumbezoek met mijn visuele beperking?’ lees je over de mogelijkheden en onmogelijkheden die ik tegenkom in musea.

 

De vierschaar

Vanaf de hal lopen we door een galmende zijgang tot we in een holle ruimte staan. De gids vertelt dat dit de Vierschaar is en hoe de ruimte eruitziet. Na haar uitleg krijgen we de gelegenheid de ruimte zelf te ontdekken met onze handen. De akoestiek maakt dat ik de gids lastig versta. Ik moet goed opletten om door alle echo’s heen alles mee te krijgen.
In deze ruimte werden vroeger de doodvonnissen uitgesproken. Degene die werd voorgeleid. wist al dat hij dit vonnis had gekregen en hier werd dat officieel, hardop bevestigd. Waar wij nu staan, stond de beklaagde met zijn gezicht naar een bank met de schout en zijn negen schepenen, de hoofdaanklager en de rechters. Rechts van ons is een kleine lessenaar waar de toenmalige griffier aantekeningen maakte. Recht voor ons zijn een paar treetjes naar de lange bank, waarop de schout e.d. zaten.
De hele ruimte is voorzien van marmeren beeldhouwwerken. Zo zijn achter het bankje drie grote reliëfs te zien met scenes die wijzen op goede rechtspraak.

• De linker is een Grieks verhaal dat wijst op barmhartigheid. De wetgever Zaleucus had bepaald dat de straf voor overspel het uitsteken van twee ogen was. Hij liet, toen zijn zoon werd betrapt op overspel, bij zichzelf en zijn zoon beide een oog uitsteken. Er stond immers niets in de wet over wiens ogen het moesten zijn. Ik vind het zelf meer klinken als een sluwe politicus die de mazen van zijn eigen wet opzoekt.
• De middelste is het salomonsoordeel uit de Bijbel, dat wijst op wijsheid en rechtvaardigheid. Je ziet een kind dat bij een voet wordt vastgehouden en op het punt staat door een zwaard doormidden te worden gehakt. Op de afbeelding zie je verder twee vrouwen en de koning.
• De rechter is een Romeins verhaal dat wijst op rechtvaardigheid. Je ziet de onthoofding van de zonen van consul Lucius Junius Brutus. Titus en Tiberius probeerden een staatsgreep te plegen en hun vader te doden.

De afbeeldingen zijn voelbaar, omdat het uitgehouwen beelden zijn die uit de muur steken. Ik herkende niet alles direct, omdat ik niet alle verhalen kende. En ook anderen wilden graag de afbeeldingen voelen, waardoor ik niet alles tot in detail heb bekeken.
Ik ga graag nog eens terug om alleen dit deel nog eens op mijn gemakt te bekijken. In de ruimte was nog meer te voelen, zoals de bewerkte muren, pilaren en deuren.

De burgerzaal

De tweede ruimte die we bezoeken is de burgerzaal, die is gelegen op de eerste verdieping. De ruimte is een enorme, indrukwekkende zaal van 34 meter lang en 25 meter hoog. Ondanks dat valt het me op dat het hier minder galmt dan in de Vierschaar. Onze gids vertelt dat het gebouw oorspronkelijk rustte op 13.659 houten heipalen. Inmiddels zijn het er minder.
Iedereen mocht het stadhuis binnen. De bouwers hadden als idee dat het een ontmoetingsplek moest zijn voor de Amsterdammers en moest fungeren als een verlengstuk van de Dam. Tarka is geen uitzondering, want honden waren toen al welkom.
Via de Burgerzaal hadden zij toegang tot de kantoren van het stadsbestuur en de rechterlijke macht. Burgers kwamen o.a. naar het stadhuis om handelswaar te verzekeren, geschillen te beslechten en te trouwen. Amsterdam hield toentertijd al een soort burgerlijke stand bij met alle huwelijken. Ook als je een ander geloof had dan het protestantisme, moest je hier je huwelijk vastleggen.
Met alle pracht en praal is de zaal gebouwd om indruk te maken. In de vloer zijn drie kaarten gelegd, waarover mensen heen konden lopen. Een kaart is van het westelijk halfrond, een tweede van het oostelijk halfrond en een derde van de noordelijke sterrenhemel. Op de sterrenkaart waren de sterren zichtbaar gemaakt met koperen bolletjes. Deze zitten er helaas niet allemaal meer op. Iemand van onze groep wil deze van dichtbij zien en gaat al tijgerend over de sterrenkaart op zoek naar de bolletjes. Ik ben lichtelijk jaloers, had ik dat maar bedacht. Aangezien is gezegd dat we er niet overheen mogen lopen, doe ik toch geen poging.
Ook in deze zaal is er veel wandversiering. Helaas zit deze te hoog om te voelen.
Boven de ingang aan de kant van de Dam is de Stedenmaagd te zien. Zij is herkenbaar aan de drie kruisjes uit het wapen van Amsterdam. Links daarvan zit Kracht (een vrouw met een leeuwenhuid over het hoofd) en rechts Wijsheid (een vrouw met de uitrusting van Minerva, de godin van de wijsheid). Dan zijn er twee vierkante reliëfs die Het Goede Bestuur voorstellen.
Boven de ingang naar de schepenzaal zie je Gerechtigheid, herkenbaar een de zandloper en martelwerktuigen. Gerechtigheid vertrapt Hebzucht. Herkenbaar aan koning Midas met ezelsoren, en Nijd (Medusa met slangen als haar). Ook is er een afbeelding van Atlas met de wereld op zijn schouders.
Boven de ingang van de galerijen zijn in de bogen de vier elementen te zien, die zijn uitgebeeld als mannen en vrouwen. Het element Aarde is bijv. een vrouw die haar kind voedt. Op haar hoofd draagt ze een stedenkroon, in de vorm van een stadsmuur. Om haar heen zijn vruchten en allerlei dieren te zien, zoals een dromedaris, een aap, een leeuw, een vos en een slang.
Op de kroonlijst staan: Vrede (oost), Voorzichtigheid (zuidoost), Gerechtigheid (noordoost), Atlas (west), Waakzaamheid (zuidwest) en Gematigdheid (noordwest).

De troonzaal

Vanuit de burgerzaal lopen we de troonzaal binnen. Deze ruimte heeft een heel andere atmosfeer dan ik verwachtte. Bij een troonzaal denk ik aan een ruimte, zoals wij die net achter ons hebben gelaten: veel marmer, hoog en galmende geluiden. Misschien heb ik te veel fantasy boeken gelezen en series gekeken en klopt mijn beeld niet met de werkelijkheid. In plaats van het verwachte marmer loop ik over dikke vloerbedekking, waaraan Tarka meteen enthousiast begint te snuffelen. Het geluid in de ruimte klinkt dof. De gids vertelt ons over de inrichting en het verleden van de zaal.
De eerste koning die hier zitting nam was koning Lodewijk Napoleon, die hier door zijn broer Napoleon Bonaparte (1769-1821) heen werd gestuurd om te regeren. In 1810 liet Napoleon zijn broer terugkeren naar Frankrijk. Nadat Napoleon in 1813 werd verslagen keerde de laatste Prins van Oranje terug naar het land. Het Paleis op de Dam bleef een paleis. Frederik Willem van Oranje-Nassau (1772-1843), zoon van stadhouder Willem V (1748-1806), werd koning Willem I en ging wonen in Den Haag, maar gebruikte het Koninklijk Paleis Amsterdam als stadsresidentie.
De muren van de troonzaal zijn behangen met Venetiaans linnen en er hangen kristallen lampen. De gids heeft voorbeelden hiervan bij zich om aan ons te laten voelen. Er hangen vijf schilderijen van historische figuren uit het huis van Oranje, waar ik helaas de namen niet meer van weet.

Mijn begeleidster laat me de overige wandversiering voelen. Er is veel bewerkt hout.
De troonzaal wordt nu gebruikt voor lezingen. Na ons vertrek vindt er een jongerenevenement plaats. De zaal ziet er daarom iets anders uit dan normaal. Er staan allemaal stoelen klaar voor de groep.
De gids weet niet hoeveel de bouw van het stadhuis heeft gekost. Google weet me te vertellen dat de bouw 8,5 miljoen gulden kostte. Dat is voor die tijd een enorm bedrag.

Het burgemeestersvertrek / de oud-raadzaal

We lopen door naar het burgemeestersvertrek. Onderweg bedenk ik dat ik ondanks dat het een troonzaal is niets over een troon heb gehoord. Onderweg wijst de gids op afbeeldingen van de planeten. Bij aankomst in het burgemeestersvertrek ben ik mijn vraag vergeten.
De gids vertelt weer iets over de geschiedenis van deze ruimte en wat er te zien is.
Hier vergaderden vroeger de burgemeesters van Amsterdam. Amsterdam had vroeger vier burgemeesters. Er zijn twee openhaarden in deze ruimte. Ook hier hangen veel schilderijen, waaronder een schilderij van de Romeinse consul Manius Curius Dentatus boven een van de openhaarden. De consul staat aan de linkerkant op het schilderij in een simpele bruine jas. Rechts staan de rijk geklede Samnieten. Zij proberen hem om te kopen met geschenken. Dentatus weigert. Hij is tevreden met zijn maaltijd van zelfgekweekte rapen.

De burgemeesterskamer en het balkon

Tijdens het schrijven van deze impressie kwam ik erachter dat ik tijdens de rondleiding had gemist dat er een burgemeestersvertrek is (zie hierboven) en een burgemeesterskamer (het kantoor van de burgemeesters). Vanuit de burgemeesterskamer keken de burgemeesters uit op de Dam en hadden ze via een binnenraam zicht op wat er in de Vierschaar gebeurde. Ook hier hangt weer veel kunst.
Een van de voor mij bekendste plekken uit het paleis is het balkon, waarop de beroemde balkonscènes plaatsvinden. Helaas mogen we het balkon niet op en moeten we het doen met de uitleg van de gids en een brailleplattegrond. De gids heeft ons tijdens deze rondleiding al eerder braille plattegronden laten zien van de verdiepingen. Op deze is alleen het balkon afgebeeld en de afbeeldingen die erop te zien zijn van o.a. de leeuwen.

Afsluiting

Hier eindigt de rondleiding. Onderweg naar beneden wijst de gids ons nog op stoelen met uitgehouwen zwanenhalzen. Na het ophalen van onze jassen keren we terug naar ’T Níeuwe Kafé voor de lunch. Mijn begeleidster leest de menukaart voor en ik ga, lekker slecht, voor kroketten met patat en een kop verse muntthee. We delen onze ervaringen met mensen uit de andere groep en na het eten vertrekken mijn begeleidster en ik samen naar het station. In no time zijn we er en ze zet me op de juiste trein.

Conclusie

De rondleiding is een aanrader. Voor mijn gevoel duurde het veel te kort. Ik had nog veel meer willen zien, maar daarvoor was geen tijd meer. Mocht er weer een gelegenheid zijn en ik kan, dan ga ik zeker weer.

Meer weten?

Wil je meer weten over het Koninklijk Paleis Amsterdam of wil je zelf een bezoek brengen? Klik dan hier om naar hun website te gaan. Op de site zag ik dat ze ook een audiotour aanbieden.
Wil je meer weten over Stichting KUBES of wil je eens mee met een activiteit? Klik dan hier om naar hun website te gaan. Je vindt daar een agenda met al hun geplande activiteiten.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.