Tikje Anders

Kasteel Loenersloot organiseert dit jaar een paar rondleidingen speciaal gericht op mensen met een visuele beperking. Ik ben gek op kastelen en deed met een vriendin mee aan de rondleiding op 20 april 2024. Hieronder lees je mijn impressie van de middag.

In mijn blogpost ‘Hoe ervaar ik een museumbezoek met mijn visuele beperking?’ lees je wat ik meekrijg in musea en wat juist niet.

Ontvangst

Ik was even bezorgd dat ik de rondleiding niet zou kunnen bijwonen. De dinsdag ervoor verzwikte ik mijn enkel door een niet goed liggende stoeptegel, waarna het herstel langzaam verliep en ik een paar dagen nauwelijks kon lopen. Gelukkig leek mijn voet op zaterdagochtend voldoende hersteld, zodat we toch konden gaan. Ik besloot Tarka, mijn blindengeleidehond, thuis te laten om onverwachte bewegingen te vermijden, mocht ze plotseling trekken.
Kasteel Loenersloot staat aan de Rijksstraatweg 211 in Loenersloot, ongeveer een uur rijden met de auto vanaf Hoorn. Er is geen parkeergelegenheid bij het kasteel zelf, dus bezoekers kunnen parkeren op de parkeerplaats aan de Rijksstraatweg 153. We kwamen tegelijkertijd aan met twee andere bezoekers. Vanaf daar moesten we vijf minuten lopen naar de ingang van het kasteelterrein. Er was ook een bushalte vlak bij de oprijlaan van het kasteel.
In de uitnodiging stond dat de rondleiding zou vertrekken vanaf het bankje/fietsenrek op de oprijlaan van het kasteel, waar een bord zou staan met de tekst: ‘Start rondleiding.’
Tussen de wachtplek en het fietsenrek bevond zich een slotgracht. Ik was benieuwd naar de buitenkant van het kasteel en maakte een foto met de Be My Eyes-app. De AI beschreef echter alleen dat het een gebouw was met meerdere lagen en een schuin dak, en verwees me voor meer informatie over de historische elementen naar een vrijwilliger. Daar had ik dus niets aan.
Inmiddels was de eerste vrijwilliger van het kasteel gearriveerd. Ze controleerde of onze namen op haar lijst stonden en vertelde dat we die dag met een grote groep zouden zijn. Normaal gesproken willen ze maximaal drie visueel beperkten in een groep hebben, maar deze keer waren het er zeven. De gids leidde ons door een hek richting het kasteel.
Via een bruggetje, geflankeerd door sokkels met daarop beelden van griffioenen, staken we de slotgracht over. Deze beelden symboliseerden de heerschappij over de lucht en de aarde. De ingang van het kasteel lag iets hoger dan de grond, dus moesten we een trap van zeven treden op om binnen te gaan. Eenmaal binnen werden we begroet door drie andere gidsen. Vanuit de imposante hal sloegen we rechtsaf en liepen door een smalle gang. Aan onze rechterkant bevond zich een muur van grove stenen. We kwamen uit in de oude kasteelkeuken, waar stoelen voor ons klaarstonden. Iedereen kreeg koffie en thee, waarna er een voorstelronde volgde zodat iedereen wist wie er in de groep zat. We waren in totaal met 13 mensen, inclusief begeleiders, en er waren vier gidsen om ons rond te leiden.

 

 

De geschiedenis van het kasteel

Een van de vrijwilligers vertelde ons over de geschiedenis van het kasteel.
Kasteel Loenersloot, gelegen in de huidige gemeente Loenen aan de westzijde van rivier de Angstel, is een van de oudste nog bestaande kastelen van de provincie Utrecht. Het begon allemaal met de imposante ronde toren, de Donjon, die al meer dan 750 jaar het landschap domineert en vóór 1258 werd gebouwd. De toren diende zowel ter verdediging als om macht uit te stralen.
De familie Van Loenersloot bewoonde het kasteel tussen de 12e en 15e eeuw en breidde de oudste delen van het kasteel uit rondom de toren. Het kasteel fungeerde als verdedigingsburcht in het grensgebied tussen het bisdom Utrecht en het graafschap Holland, en was omgeven door woeste, lege en natte gronden.
In de tweede helft van de 14e eeuw gedroeg de toenmalige kasteelheer, Splinter van Loenersloot, zich als een roofridder door plunderingen en het onveilig maken van het platteland.
In de eeuwen daarna wisselde het kasteel diverse keren van eigenaar en werd het lange tijd verhuurd.
In 1766 werd het kasteel gekocht door de heer Van Hoorn, die begon met een grote verbouwing om het als buitenhuis te gebruiken. Echter, de kosten van de verbouwing leidden tot zijn faillissement. Na een executoriale verkoop in 1770 kwam Loenersloot in handen van de regent Andries Jan Strick van Linschoten, die tussen 1773 en 1776 de verbouwing voltooide.
Uiteindelijk kwam het kasteel door overerving in handen van de laatste bewoonster, barones Magdalena (Madzy) Ferdinanda Maria van Nagell-Martini Buys. Zij leidde een teruggetrokken leven en beperkte de toegang tot het kasteelterrein en het gebouw voor buitenstaanders.
In 1995 bracht de barones het kasteel, op advies van een kennis, onder in de Stichting Kasteel Loenersloot. Het is dankzij haar eigenzinnigheid dat de bijzondere sfeer van het kasteel is behouden. De familie Martini Buys is zo’n 200 jaar eigenaar van het kasteel geweest en heeft in de loop der tijd een bijzondere collectie meubelen, schilderijen, prenten, tekeningen, wandkaarten, boeken en porselein verzameld. Een groot deel van deze collectie is bewaard gebleven en is in het kasteel te bewonderen. Na haar overlijden in 1997 liet de barones veel van haar spullen achter.
Sinds 2011 beheert de Stichting Utrechts Landschap het kasteel namens de Stichting Kasteel Loenersloot. Het kasteel onderging een grondige restauratie tussen 2012 en 2013 en is sinds mei 2013, na 750 jaar particuliere bewoning, grotendeels toegankelijk voor het publiek. Het is nu een erkend rijksmonument.

De kleine salon

Na de korte geschiedenisles werd de groep opgesplitst in drie kleine groepjes. Alle visueel beperkten kregen een setje handschoenen, omdat je dingen niet met je blote handen mocht aanraken. Ons groepje bestond uit een blinde man met zijn vrouw, een slechtziende vrouw die alleen was gekomen, en mijn vriendin en mij. We begonnen in de kleine salon.
In de middeleeuwen vormde deze kamer, samen met de ruimte ernaast, de ridderzaal van het slot. Bij de verbouwing in de 18e eeuw werd de ridderzaal opgesplitst in twee delen: de tuinkamer en de kleine salon.
De gids wees ons als eerste op de deur waardoor we binnenkwamen. Deze is veel hoger en breder dan de deuren die wij nu kennen. Deze, en andere deuren in het kasteel, zijn zo breed en hoog om indruk te maken op de bezoeker.
Deze salon werd gebruikt als ontvangstruimte voor bezoekers. Zij werden hierheen gebracht, kregen een kopje thee of koffie, en het personeel liet de bewoners weten dat er bezoek was. In deze kamer werd gepronkt met de welvaart en geschiedenis van de familie, waar o.a. familieportretten hingen.

 

 

Naast de deur waardoor we binnenkwamen, leken er nog vier andere deuren te zijn, twee in de wand links van ons en twee in de wand rechts. Niet alle deuren zijn echter echt; sommige zijn nepdeuren. De schijndeuren zorgen voor perfecte symmetrie, wat men in die tijd belangrijk vond.
In deze salon ligt een dik vloerkleed en staan diverse meubels, waaronder een piano, een bank, een kast en wat stoelen. Ook is er een ouderwetse vensterbank.

 

 

De gids liet ons de poten van de stoelen en de bank voelen. Beiden zijn in een andere stijl. De poten van de bank zijn grote, grove leeuwenpoten en de poten van de stoel zijn fijnere dierenpoten. De stoel is in Louis Seize-stijl. Deze stijl wordt gekenmerkt door elegantie, symmetrie en een verfijnde esthetiek. Op de poot van de stoel zit een reliëf van het hoofd van een farao. De bewoners wilden hiermee pronken.

 

 

Het plafond is in prachtige rococostijl, dus met veel zwierige krullen, bladeren, bloemen en andere natuurelementen.

 

 

De eetzaal

Door een van de deuren in de kleine salon liepen we de eetzaal binnen. Daar troffen we een tafel met zes stoelen aan, maar deze tafel kan worden uitgeschoven om plaats te bieden aan wel 22 personen. Voor het verlengen van de tafel zijn vier mensen nodig, een taak die niet door de kasteelheer zelf werd verricht, maar door het personeel. Onze gids liet ons de fraai bewerkte poten van de tafel voelen.
Een andere taak van het personeel was het bedienen van de gasten. De gids liet ons een trekbel zien. In deze hoek van de ruimte stond gedurende het diner, dat meestal van vijf uur ’s middags tot elf uur ’s avonds duurde, een jong personeelslid met als enige taak het luiden van de bel wanneer gasten bijgeschonken moesten worden of als er meer eten moest komen. De bel communiceerde met de keuken, zodat het andere personeel wist dat hun hulp nodig was.
Op het menu tijdens zo’n diner stonden vaak gerechten als gevulde zwaan of zelf geschoten reebout.

 

In een van de wanden, bedekt met beschilderd linnen behang met een vogelmotief, is een verborgen kast ingebouwd. Tijdens het diner stond deze pronkkast open om het prachtige Loosdrechts porseleinen servies te tonen. Dit soort behang was geliefd onder de gegoede burgerij en werd vervaardigd in Haarlem.
Ook de haard in deze ruimte is een pronkstuk, gemaakt van grijs marmer en hout. De vormen van bladeren waren voelbaar, en er waren afbeeldingen te zien van de wereld, kunst en muziek. Dit alles diende om indruk te maken en de schijn te wekken dat de bewoners verstand hadden van deze onderwerpen.
Boven het houtsnijwerk hangt nog een ander pronkstuk, een spiegel. Deze was niet bedoeld om jezelf in te bewonderen, daarvoor hing hij te hoog, maar om het licht uit de ramen te weerkaatsen en zo de ruimte helderder te maken.
Op het plafon zitten grisailles, dit zijn beschilderde plafon delen.

 

 

De keuken

We vervolgden onze rondleiding in de kasteelkeuken, waar we eerder koffie hadden gedronken. Voordat we de keuken betraden, wees de gids ons op de ruwe, stenen muur die mijn vriendin en ik al eerder hadden opgemerkt. Blijkbaar maakt deze muur deel uit van de ronde toren. Tijdens de renovatie in de 18e eeuw is er een stuk van deze torenmuur verwijderd om een doorgang te creëren van de hal naar de keuken.

 

 

In de keuken werd er vroeger gekookt boven een open vuur. De gids liet ons de haken voelen die boven het gat voor het vuur hangen, waar de pannen aan werden op gehangen. Later werd er een fornuis geïnstalleerd waarin takkenbossen en turf werden verbrand. De gids gaf ons de gelegenheid om een stuk turf te voelen. Ik had dat nog nooit gezien en had me er iets anders bij voorgesteld. Het waren samengeperste blokken ter grootte van een kleine baksteen. De rook werd afgevoerd via een gat in de torenmuur.

 

Ook het aanrecht is authentiek. De gootsteen is gemaakt van natuursteen. Een van de groepsleden grapte dat de gootsteen zo groot is dat je er makkelijk een baby in kan wassen. Het houten aanrecht bevindt zich aan de linkerkant. Het hout en het natuursteen worden met elkaar verbonden door een stuk metaal. Helaas ben ik vergeten welk metaal het is.

 

 

Aan de rechterkant van de gootsteen bevinden zich twee hendels om water te pompen. Toen de gids vroeg waarom er twee waren, wist niemand het antwoord. Ze legde uit dat de ene pomp bedoeld was voor vers regenwater, dat werd opgevangen in een put, en de andere voor water uit de slotgracht. Water uit de slotgracht was onzuiver omdat het riool erop uitkwam, maar het was nog steeds bruikbaar om bijvoorbeeld pannen mee te schrobben.

 

 

De toren

Helaas gingen we niet naar boven. De trap van de toren is smal en ongelijk. De gidsen vinden het niet veilig voor een groep blinde mensen. Onze gids heeft ons echter laten zien hoe dik de torenmuur is. Onderaan is hij dikker dan een paar meter daarboven. Op borsthoogte is hij ongeveer 180 centimeter dik en de toren is zo’n twintig meter hoog.

De hal

Onderweg naar de tuinkamer maakten we een tussenstop in de hoge hal. Ook deze ruimte was bedoelt om indruk te maken op bezoekers. De muren zijn versierd met jachttrofeeën, zoals hertengeweien boven de deuren, en op de deur van het toilet hangt zelfs een hertenpoot.
In het midden van de hal staat een bronzen beeld van het hoofd van barones Martini Buys. Een van mijn groepsgenoten vroeg voor de grap of zij misschien familie van mij was, maar gezien de verschillende schrijfwijze van onze achternamen, betwijfel ik dat ten zeerste.
Onze gids nodigde ons uit om de gezichtsuitdrukking van de dame te voelen. Ze lijkt absoluut niet vrolijk te kijken. De gids vertelde ons dat ze een moeilijk leven heeft gehad en daardoor verbitterd is geraakt.

 

 

De tuinkamer

De laatste ruimte die we bezochten was de tuinkamer. In de middeleeuwen vormde deze ruimte samen met de kleine salon de ridderzaal, maar vanaf de achttiende eeuw werd het omgevormd tot de tuinkamer. Vanuit de ramen met luiken heb je uitzicht op het kasteelterrein, en voor de ramen bevinden zich vensterbanken. Onze gids nodigde ons uit om op deze banken plaats te nemen.

 

De kamer diende als ontspanningsruimte voor gasten. Je vindt er onder andere een oude pianoforte waarop muziek werd gespeeld. Hier werd gezongen, gesproken en vooral geroddeld.
De muren zijn gedecoreerd met linnen behang vol schilderingen, vergelijkbaar met de eetzaal. Aan de wanden hangen schilderijen van landschappen en er staan meubels in verschillende stijlen. De gids liet ons ook hier de poten van een tafel voelen, die in de stijl van Louis Seize is gemaakt.
Hoewel het plafond in rococostijl is, zijn de meubels weer in andere stijlen. Toen de laatste barones hier woonde, raakte een deel van het plafond beschadigd en liet ze het bedekken met houten planken door een timmerman. Na haar overlijden was dat deel van het plafond onherstelbaar beschadigd. Gelukkig waren er foto’s van het originele plafond, waardoor het kon worden gerestaureerd. Speciaal voor ons is een nagemaakt deel van het plafond gemaakt, zodat we de rococo-elementen kunnen voelen.

 

 

De gids vertelde ons dat het kasteel nu gedeeltelijk bewoond is en dat niet alle delen open zijn voor publiek. Er worden echter af en toe concerten gegeven in deze ruimte.

Afsluiting

We eindigden in de keuken. Een vrijwilliger had een tastbare plattegrond gemaakt van de begane grond en we kregen de kans om deze te bekijken. Deze plattegrond hielp mij een beter beeld te krijgen van de indeling van de ruimtes, aangezien ik tijdens het lopen al snel de weg kwijt was.
Doordat we niet alle ruimtes op deze verdieping hebben gezien, had ik geen idee van de grootte van het kasteel. Het bleek kleiner te zijn dan ik had verwacht.

 

Toen iedereen terug was in de keuken, vroegen de gidsen om feedback. Wat kon er beter? Er kwamen diverse suggesties, waaronder het bekijken van de plattegrond vóór aanvang van de rondleiding, zodat je een idee hebt van waar je je bevindt in het kasteel. Ook werd geadviseerd om een reliëfplattegrond te laten maken, maar dat is kostbaar. Ze gaan echter kijken of er subsidiemogelijkheden voor zijn.
Tijdens de rondleiding vertelde onze gids dat ze soms ook groepen scholieren rondleidt, waarbij ze zelf een hoepeljurk draagt. Ik vroeg of het mogelijk was om deze kostuums te voelen, omdat dat meestal niet is toegestaan bij oude kleding, maar omdat het replica’s zijn, zou dat geen probleem moeten zijn.
Een andere persoon merkte op dat de tijdsduur op de website beter kon worden aangepast. De rondleiding zou volgens de uitnodiging een uur duren, maar in werkelijkheid duurde het ruim anderhalf uur, wat nodig was gezien de tijd die nodig was om van ruimte naar ruimte te gaan en dingen te voelen.
De rondleiding werd afgesloten en het was tijd om te betalen. Begeleiders waren gratis, alleen de visueel beperkte deelnemers hoefden te betalen. Ik moest €10,- afrekenen.
Terwijl we naar buiten liepen, nam ik nog even de tijd om de kasteeldeur te bekijken. De deurhendel zit in het midden van de deur, wat nodig is vanwege het gewicht van de deur, zoals de gids uitlegde. We liepen ook nog even naar de buitenmuur van de toren. Daar vertelde de gids dat er veel vleermuizen in het park zitten en dat ze ook regelmatig op de zolder van het kasteel komen. Later las ik dat er acht soorten vleermuizen in het park voorkomen. Op de heenweg over de oprijlaan hoorden we al een haan, roeken en kraaien, maar ik las dat er ook vaak reigers te vinden zijn.

 

 

Wat vond ik ervan?

Ik ben blij dat ik de kans heb gehad om deze rondleiding bij te wonen. Oude gebouwen en de verhalen die eraan verbonden zijn, spreken altijd tot mijn verbeelding, vooral omdat ik een grote liefde heb voor geschiedenis.
De rondleiding was buitengewoon interessant en boeiend. Er was zoveel te ontdekken en te ervaren, wat mijn nieuwsgierigheid en enthousiasme alleen maar aanwakkerde. Het was geweldig om de geschiedenis van het kasteel te verkennen en te leren over de mensen die er ooit hebben gewoond. De rondleiding had voor mij langer mogen duren.
De enige minpunten voor mij waren het dragen van handschoenen tijdens de rondleiding. Hoewel ik begrijp waarom het nodig was, merkte ik dat het mijn tactiele ervaring beperkte. Ook had ik graag de andere verdiepingen van het kasteel verkend. Ik heb al heel wat onhandige trappen beklommen, ook in oude kastelen, en ben altijd gekomen waar ik moest zijn. Al was het voor mijn enkel goed dat ik niet die trap op ben geweest. Mijn enkel bleek namelijk toch niet helemaal genezen. Ik heb er nu nog last van.

Meer weten?

Wil je meer weten over Kasteel Loenersloot of zelf eens een rondleiding volgen? Op vrijdag 4 oktober 2024 om 13.30 uur organiseren ze weer een rondleiding voor mensen met een visuele beperking. Klik hier voor meer informatie over het kasteel of om je aan te melden voor de rondleiding.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.