Tikje Anders

Om de vrijdag blog ik over hoe ik dingen aanpak met mijn visuele beperking. Het betreft zaken die mensen aan mij vragen of juist niet durven vragen. Deze keer: Hoe weet ik met mijn visuele beperking hoe dingen eruitzien?

Vooroordelen

‘Jij moet altijd aan dingen voelen om te weten hoe ze eruitzien.’
Nou, mooi niet! Er bestaan nog veel meer manieren om kennis over een object te verzamelen.

Vooraf

Een bekend soefi-verhaal uit de twaalfde eeuw is het verhaal van de blinden en de olifant. In dit verhaal bezoekt een koning met een olifant een stad met blinden. De blinden zijn nieuwsgierig naar het beest en betasten het. Achteraf vertellen ze aan anderen hoe zei denken dat een olifant eruitziet. Eentje had het oor aangeraakt en zegt: ‘Het is een groot, ruw ding, zo groot als een tapijt.’ Een tweede had de slurf betast en zegt: ‘Het is een rechte en holle pijp, vreselijk en vernietigend.’ Een derde had aan een poot gevoeld en zegt: ‘Het is krachtig en stevig, zoals een pilaar.’ Het probleem is dat ieder van hen op de tast een gedeelte van het lichaam van de olifant had onderzocht. Daardoor had niemand een juist beeld van het gehele lichaam. De moraal van dit verhaal is dat het beeld dat we ons vormen van de werkelijkheid op basis van onze zintuiglijke waarnemingen, beperkt is. En dat het een illusie is te denken dat de waarheid die wij ervaren ‘de waarheid’ is.
Ik weet, ondanks dat ik hem inderdaad niet in zijn geheel kan aanraken, hoe een olifant eruitziet. Weten hoe dingen eruitzien is belangrijk. Zo kun je meepraten in gesprekken waarin het object ter sprake komt. Of je kunt je een mening vormen over of je iets mooi of lelijk vindt. En bovendien is het goed voor je algemene ontwikkeling. Ik maak gebruik van verschillende mogelijkheden om mijn kennis over objecten aan te vullen.
Hieronder lees je het antwoord op de vraag: Hoe weet ik met mijn visuele beperking hoe dingen eruitzien?

Voelen

De eenvoudigste manier is voelen. Als dingen dichtbij zijn, wil ik ze daarom het liefst aanraken. Zo voel ik de afmetingen, het materiaal en de vorm. Deze informatie sla ik op in mijn hoofd. Dit werkt alleen bij dingen die niet al te groot zijn. Objecten die groter zijn dan ikzelf ben, zoals een olifant, kan ik niet in hun geheel betasten. Ik vul mijn beperkte informatie op een andere manier aan.
Toen ik als kind op de school van Visio zat, gingen we regelmatig naar de dierentuin. We mochten daar dieren aanraken. We kregen o.a. een slang in onze handen en mochten het apenverblijf in. Met mijn ouders ging ik regelmatig naar de kinderboerderij. Andere keren gingen we naar het Amsterdamse Bos, waar ik geitjes melk mocht geven of we gingen naar de dam in Amsterdam, waar we zaadjes kochten om aan de duiven te voeren. De beesten kwamen dan heel dichtbij, waardoor ik er een goed beeld van kreeg. Op een vakantie naar Joegoslavië heb ik ook een keer een tamme beer aangeraakt. De vacht voelde heel ruw aan weet ik nog. Tamme roofvolgels heb ik ook een paar keer kunnen voelen. Tijdens Koninginnedag stond er iemand met een adelaar en jaren later bezocht ik voor een interview een vrouw die tamme uilen heeft. Ik had voordien wel een beeld van deze vogels, maar als je ze aanraakt, merk je pas hij fijngebouwd de veren zijn en hoe groot ze zijn.

Schaalmodellen en speelgoed

Om te weten hoe dingen die je niet vaak tegenkomt of helemaal niet kunt aanraken eruitzien, maak ik dankbaar gebruik van speelgoed of schaalmodellen. Vroeger op school hadden we bijvoorbeeld kleine plastic boerderijdieren en jungledieren. Hierdoor kon ik me een basisbeeld vormen van deze dieren. Ik wist niet hoe hun vacht aanvoelde of hoe de onderkant van hun poten eruitzag. Doordat de speelgoeddieren zo klein waren, kon ik geen details voelen. De basiskennis in mijn hoofd vulde ik langzaamaan met kennis die ik hoorde van anderen of uit eigen ervaring, zoals door de bezoeken aan de kinderboerderij, waar ik o.a. voelde hoe een schapenvacht aanvoelde. Ook opgezette dieren hebben mij geholpen mijn kennis van het dierenrijk te vergroten.
Gebouwen, kerken en tempels zijn vaak zo groot dat je ze niet in hun geheel kunt voelen. Ook hierbij maak ik graag gebruik van schaalmodellen. Op vakantie vraag ik mijn vriend op te letten of hij deze in de souvenirwinkels ziet. Ik heb een beeldje van het Colosseum in Rome, waardoor ik me een beeld kon vormen van hoe het gebouw eruitzag. Ook heb ik hier beelden van het masker van Toetanchamon en de Egyptische goden Osiris en Isis. Dat zijn dingen die je niet zomaar op straat tegenkomt, maar voor mij als geschiedenisliefhebber wel fantastisch om te weten hoe het eruitzag.

Beschrijven

Ik laat iets door anderen beschrijven. Wat zien zij? Hoe meer dingen ik herken, hoe makkelijker het is andere dingen te plaatsen. Ik heb nooit een zebra aangeraakt, maar wel een koe en een paard. Als iemand mij uitlegt hoe een zebra eruitziet, beginnen ze waarschijnlijk met de opmerking dat hij op een paard lijkt. Zo heb ik meteen een beeld in mijn hoofd dat ik aanvul met de andere details die worden omschreven. Het volgende dat wordt gezegd is dat hij zwart-wit gestreept is. Omdat ik vroeger nog iets zag, weet ik wat kleuren zijn en kan ik me hiervan een voorstelling maken.

Tekenen

Mijn vriend tekent soms een grove schets met zijn vinger op mijn hand. Net als dat spelletje dat je als kind speelde, waarbij iemand iets op je rug tekent en jij moet raden wat het is. Mijn vriend legt tijdens het tekenen uit wat hij schetst.
Voor iets ingewikkelder concepten, gebruik ik een tekenmap. Dit is een bord met twee klemmen waarop je speciale folie vastklemt. Met een pen kun je daarop tekeningen maken. De lijnen die de pen trekt, worden voelbaar. Zo heeft mijn vriend voor we ons huis kochten een schets gemaakt van de benedenverdieping, zodat ik een beter beeld kreeg van de indeling. Ook heeft hij een schets gemaakt van station Bijlmer, omdat ik daar aldoor verdwaalde. Ik snapte de indeling niet.

Tactiele tekeningen

Bibliotheekservice Passend Lezen maakt naast luisterboeken ook tactiele tekeningen. Dit zijn afbeeldingen die je kunt voelen. Ze maken o.a. landkaarten, stadsplattegronden en plattegronden van gebouwen en stations. Allemaal enorm handig. Daarnaast maken ze tactiele tekeningen van dingen die je niet eenvoudig kunt voelen. Zo hebben ze tactiele tekeningen van het menselijk lichaam (o.a. hart, hersenen en nieren), het heelal (o.a. de maan en Mars) en de natuur (o.a. paddenstoelen, vogels en vlinders). Af en toe doen ze iets bijzonders. Zo ontving ik laatst een tactiele tekening van Fokke & sukke. Ik had van anderen weleens gehoord hoe die eruitzagen, maar nu kon ik ze zelf voelen. Je kunt bij Passend Lezen productieverzoeken indienen voor tactiele tekeningen. Zo heb ik, voorafgaande aan onze verhuizing, een plattegrond laten maken van onze nieuwe wijk.

Beeldmateriaal

Nu ben ik blind, maar een groot deel van mijn leven ben ik zeer slechtziend geweest. Ik kon toen beelden op tv nog zien. De beelden moesten alleen niet te druk of te donker zijn. Met mijn gezicht dichtbij het scherm, kon ik de grotere dingen volgen. Mijn voorkeur ging naar tekenfilms, omdat deze heldere kleuren en daardoor duidelijke contrasten hebben. Als ik aan een leeuw denk, komt bij mij daarom het beeld van Simba uit de Lion King omhoog. En als ik aan een hert denk, denk ik aan Bambi. Ik weet dat de realiteit anders is, maar dat is mijn basisbeeld.

In de blogpost ‘Hoe kijk ik films en series met mijn visuele beperking?’ lees je hoe ik films en series kan volgen ondanks dat ik ze niet zie.

Weet ik alles?

Ik weet niet van alles hoe het eruitziet. Sommige dingen kom je nooit tegen. Ik zou graag weten hoe een leeuw er echt uitziet. Ook ben ik benieuwd naar de Gouden Koets of de set van mijn favoriete tv-series. Er zijn meer dingen waarnaar ik benieuwd ben. Misschien dat ik ooit de kans krijg deze dingen in mijn geheugen op te slaan. Tot dan doe ik het met mijn beeld van Simba.

Ervaringen van andere blinden en slechtzienden

Ik denk dat de meeste blinden en slechtzienden het net zo doen als ik. Sommige maken gebruik van apps als Seeing AI, TapTapsee en By My Eyes. Deze apps geven een korte beschrijving van wat erop een foto staat. Dit doen ze door middel van Artificial Intelligence of van vrijwilligers.
Het maakt wel verschil of je al vanaf je geboorte blind of slechtziend bent of dat later bent geworden. Als je pas op je veertigste blind wordt, heb je de kennis van hoe dingen eruitzien nog. Als je daarentegen vanaf je geboorte blind bent, moet je die kennis zelf verzamelen. Dat hoef je niet meer te leren. Het is belangrijk dat je een goed ruimtelijk inzicht hebt. Niet alle blinde mensen hebben dat en dat kan het vormen van een beeld in je hoofd lastig maken.

Ook nieuwsgierig?

Ben jij ook benieuwd naar hoe ik iets aanpak met mijn visuele beperking? Stuur me een bericht en misschien lees je het antwoord op jouw vraag in de volgende ‘Hoe doe je dat?’.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.