Tikje Anders

Stichting KUBES, die uitjes organiseert voor mensen met een visuele beperking op het gebied van kunst en cultuur, organiseerde op zondag 26 mei 2024 een Bijendag bij een imker in Bloemendaal. Hieronder lees je mijn impressie van deze bijzondere dag.

Welkom

Ik had opgegeven dat ik met de KUBES-groep mee wilde lopen vanaf het station, maar op het laatste moment krijg ik van een vriendin een lift naar de locatie. Om 10.45 uur ben ik er al en word vriendelijk verwelkomd door Taletta en Ferry. Taletta is de eigenaar van De Vertelschuur en Ferry is de imker. Binnen staat een kring met stoelen en ik kan kiezen waar ik ga zitten. Ik kies voor een stoel tegenover de ingang, waar een tafel achter staat. Dat is een mooie plek voor mijn blindengeleidehond, Tarka, om onder te liggen, zodat ze niet in de weg ligt en alle ruimte voor zichzelf heeft. Nadat ik haar kleedje heb neergelegd en mijn tas en jas heb opgeborgen, word ik voorzien van een heerlijke kop kruidenthee en een plak ontbijtkoek met boter. Taletta biedt direct lachend haar excuses aan: ‘In de uitnodiging van KUBES stond iets over Egyptische honingkoekjes, maar die hebben wij hier helemaal niet. Weet niet wie dat heeft bedacht.’
Rond 11.15 uur is de groep nagenoeg compleet. Taletta stelt zichzelf en Ferry aan de groep voor: ‘We zitten nu in een oude verbouwde schaapskooi, waarin we de vertelkunst levend houden. Van oktober tot en met mei wordt hier elke zondag om 15.00 uur een verhaal verteld. Vanmiddag krijgen jullie er ook een te horen, waarin bijen een hoofdrol spelen. Jullie krijgen zo eerst een inleiding over bijen. Daarna splitsen we de groep. Groep 1 gaat mee met de imker en groep 2 blijft hier om iets te doen met bijenwas. Na de lunch wisselen de groepen om.’
Een paar laatkomers, waaronder mijn KUBES-begeleidster voor vandaag, schuiven snel aan voordat we echt van start gaan.

Het verhaal van de imker

Ferry is al bijna veertig jaar imker en beheert zo’n dertig bijenvolken. Hij vraagt wat we over bijen willen weten, en aan de hand van zijn antwoorden leren we veel.

Het bijenvolk

De honingbij leeft in een volk, ook wel imme genoemd. Een imme bestaat uit verschillende bijen: de koningin, de darren en de werksters. Daarnaast is er het broed, dat zijn de eitjes, larven en poppen. Een imme bestaat uit ongeveer 30.000 bijen. Het volk maakt wasraten waarin nectar, stuifmeel en honing worden opgeslagen. De imme functioneert als een hecht collectief.

Koningin, darren en werksters

De koningin is lang en slank en kan tot vijf jaar oud worden. Elk volk heeft slechts één koningin, en haar taak is eitjes leggen. Ze kan tot 1600 eitjes per dag leggen. Ze werkt zo hard dat ze niet voor zichzelf kan zorgen en wordt verzorgd door werksters, die haar onder andere eten geven. Een maal in haar leven gaat een koningin op haar bruidsvlucht. Darren (mannetjesbijen) uit de omgeving vliegen dan allemaal in een wolk achter haar aan. Tijdens de vlucht wordt ze bevrucht door ongeveer twintig darren.
De darren zijn de mannetjesbijen en zijn het dikst; ze zoemen op een lagere toon dan de werksters. Darren kunnen ongeveer vijf maanden oud worden. Hun taken zijn het bevruchten van een koningin en het warmhouden van het nest. Darren hebben geen angel. Darren van verschillende volken verzamelen zich ook op bepaalde plekken in de lucht, darrenverzamelplekken genoemd.
De werksters zijn het kleinst en kunnen tussen zes weken en zes maanden oud worden. Hun taken zijn het schoonhouden van de woning, het verzorgen van het broed en de koningin, het halen van nectar en daarvan honing maken, het halen van water en stuifmeel, het bouwen van wasraten, het regelen van de temperatuur en het verdedigen van de woning tegen indringers. Dit laatste doen ze met hun angel die weerhaakjes heeft. Wanneer een werkster een mens of een zoogdier steekt, blijft de angel in de huid achter. Werksters hebben ook voedersapklieren, waarmee ze voedersap maken voor de larven en de koningin, ook wel koninginnengelei genoemd.

Eitjes, larven en poppen

Bijen groeien snel. Het broed van de bijen bestaat uit eitjes, larven en poppen. Na drie dagen kruipt er een piepklein larfje uit het eitje. Dit larfje krijgt voedersap, waardoor het goed groeit. Vanaf de derde dag krijgt de larve een mengsel van stuifmeel en honing te eten. Als de larven zes dagen oud zijn, wordt hun cel dichtgemaakt met een wasdekseltje, waarna ze gaan verpoppen. Bij de koningin duurt dit zeven dagen, bij de werkster twaalf dagen en bij de dar vijftien dagen voordat ze als jonge bij geboren worden.
De nieuwe koningin gaat na ongeveer vijf dagen op bruidsvlucht. Ze vliegt dan naar een darrenverzamelplek, waar de darren achter haar aan vliegen om met haar te paren. Dit gebeurt op een zonnige dag hoog in de lucht. Daarna keert ze terug naar het volk om eitjes te leggen.

Verhuizen

Wanneer er een nieuwe koningin geboren wordt, vertrekt de helft van het oude volk samen met hun oude koningin om op zoek te gaan naar een nieuwe plek. Ze zoeken een woonplaats van 12 tot 15 liter.

Bijentaal

Bijen communiceren met elkaar door bewegingen met hun lijf te maken of door in patronen te vliegen, een bijendans. Zo vliegen bijen in een 8-vorm om te vertellen over nieuwe woonplekken, zoals een holle boom, een fietstas of een korf bij een imker. Hierbij wiebelen ze met hun achterlijf om de afstand aan te geven en wapperen met hun vleugels om hun enthousiasme over de plek te tonen. Ook delen ze onderling waar het lekkerste stuifmeel te vinden is.

Honing

Bijen maken honing. De honing is bedoeld als voedsel voor de bijen, vooral voor de winter wanneer de bijen niet kunnen vliegen en er geen dracht is. Eén bij maakt in haar leven ongeveer een halve theelepel honing. Mensen gebruiken honing als zoetmiddel. Het is zeer goed voor de gezondheid. Volgens Ferry is de honing uit de supermarkt echter geen ‘echte’ honing, omdat er van alles aan is toegevoegd. Het tv-programma Keuringsdienst van Waarde maakte er onlangs een uitzending over.

Bezoek aan de bijenwoningen

De groep wordt in tweeën gesplitst. Ik ga met de eerste groep mee met de imker. Tarka kan niet mee en blijft lekker slapen onder haar tafel. We lopen over het gras en over een smal pad tussen struiken door naar een klein hobbitachtig huisje, waarin we allemaal plaatsnemen op een lange bank. Ik zit helemaal aan het uiteinde en ontdek een stapel gevlochten korven. Ferry maant ons tot stilte, zodat we kunnen luisteren naar het zachte gezoem van de bijen.
Ferry vertelt enthousiast over zijn bijenvolken en hun woningen. Hij houdt onder andere bijen in gevlochten korven met een beschermlaag van koeienmest, houten kasten, houten huisjes die lijken op villa’s in Bloemendaal, hangkorven en verticale boomstammen.
Er bestaan verschillende soorten bijen. De exotische bij maakt een opmars in Nederland. Ferry probeert dit tegen te gaan door in lokale bijen te investeren. Hij imkert met Zwarte bijen. Hij heeft zachtaardige bijen, omdat hij graag imkert zonder beschermende kleding. Ferry legt uit dat bijen menselijke emoties aanvoelen. Ze reageren wanneer jij gestrest, boos of bang bent, maar als jij rustig bent, zijn zij dat ook.
Ferry beoefent Biologisch Dynamisch imkeren, waarbij de natuurlijke voortplanting (het zwermen) van het bijenvolk centraal staat, maar dan volgens het plan van het bijenvolk zelf, niet dat van de imker. De gezondheid van het bijenvolk in haar natuurlijke omgeving staat hierbij voorop. Zo gebruikt hij geen suikerwater en laat hij zijn bijen inwinteren op hun eigen honing. Ferry richt zich dus niet op het oogsten van honing, maar op het behoud van robuuste, gezonde volken die natuurlijke weerstand hebben tegen bedreigingen, zoals broedziekten en parasieten.

Lunch en inkopen

Na driekwartier lopen we terug naar De Vertelschuur. Mijn begeleidster vertelt dat het een prachtige omgeving is die veel rust uitstraalt. Op het terrein staan ook een paar huisjes, die ze beschrijft als Hans-en-Grietje-huisjes.
Tarka is blij me weer te zien. Ik hoor dat ze braaf is geweest. Het is tijd voor de zelf meegebrachte lunch, waarbij ik mijn begeleidster beter leer kennen.
Taletta wijst ons op een tafel met bijenproducten die te koop zijn. Daar wil ik wel even naar kijken. Er staan kaarsen van bijenwas in verschillende vormen en groottes, en er zijn kleine potjes honing. Heerlijk! Ik besluit twee potjes honing en een kaars in de vorm van een bijenkorf te kopen.

Aan de slag met was

Na de lunch wisselen de groepen van activiteit. Nu blijven wij in De Vertelschuur. Ik pas op de geleidehond van een andere deelneemster, die nu met de imker meegaat.
Taletta vertelt dat we verschillende bijenproducten gaan ervaren en proeven. Ze begint met het laten rondgaan van een wasraat uit een bijenkorf. We mogen heel voorzichtig voelen. De raat heeft kleine zeshoekige cellen van ongeveer een halve centimeter doorsnee, waarin onder andere honing wordt opgeslagen.
Daarna krijgen we allemaal een stuk harde bijenwas, die we met onze handen moeten verwarmen. Zodra hij zacht is, kunnen we hem in een vorm kneden zoals met klei. Dat kan even duren, dus ondertussen gaan we door met de voel- en smaaktest.
‘Bijenwas wordt door bijen gemaakt,’ zegt Taletta. ‘Ze hebben wasklieren waarmee ze was afscheiden, waarmee ze vervolgens raten bouwen. Mensen gebruiken de was vooral voor kaarsen, boenwas, bijenwaskrijt en boetseerwas.’
We krijgen een stukje raat met pure honing te proeven. De was waarvan de raat is gemaakt, kun je gewoon opeten. De honing smaakt lekker, maar de was blijft tussen mijn tanden zitten.
Vervolgens krijgen we allemaal een klein potje zalf die goed schijnt te zijn bij een droge of geïrriteerde huid. Het basisingrediënt is propolis. Dit kleverige spul maken bijen van hars van bomen, vooral van populieren en berken. Werksters verzamelen dit in korfjes aan hun achterpoten en vermalen het met hun kaken tot propolis. Bijen gebruiken het als kit om hun woning tochtvrij te maken en om raten stevig vast te zetten. Propolis beschermt de bijen ook tegen ziekten. Mensen hebben dit ontdekt en maken er propolisdruppels, -zalf en -tabletten van.
Het kneden van de was bleek zwaar, waardoor het niet iedereen lukt er iets van te maken. Uiteindelijk heb ik een zeester van bijenwas gemaakt.

 

 

Verhaal

Zodra de andere helft van de groep zich bij ons voegt, staat de oppashond op omdat hij zijn baas ziet. Op dat moment komt er een dienblad langs met worteltaart en ontbijtkoek, waarop de hond zijn kans schoon ziet en een stuk ontbijtkoek weet te bemachtigen.
Zodra iedereen voorzien is van koffie, thee en zoetigheid, is het tijd voor het beloofde verhaal.
Het verhaal komt uit Oekraïne of Rusland en gaat over een drakentsaar die haat koestert tegen de aarde en de mensheid. Hij steelt de maan, zon en sterren. Samen met een imker halen 20.000 bijen de zon, maan en sterren terug en herstellen ze de balans in de wereld.
Het is warm en stil in de oude schaapskooi, waardoor sommige mensen tijdens het verhaal in slaap sukkelen.

Afsluiting

Ferry vertelt dat je bijen kunt helpen door te kiezen voor biologische producten, zelfs als het alleen om je melk gaat. Ook kun je ze helpen door veel bloemen in je tuin te planten. Verder heeft hij een paar leestips:

• Het Bijenboekje door Jakob Streit, wat gaat over de levenscyclus van een bij.
• Erik of het klein insectenboek door Godfried Bomans.

Hierna is de excursie afgelopen. We pakken onze spullen en lopen gezamenlijk terug naar station Bloemendaal.

Wat vond ik ervan?

Het was een zeer interessante dag. Hoewel ik al het een en ander wist over bijen, vond ik het leuk mijn geheugen op te frissen en nieuwe dingen te leren. Zo wist ik bijvoorbeeld niet dat bijen communiceren door middel van bewegingen en vliegpatronen. Ook propolis was voor mij nieuw.
De sfeer was ontspannen en vriendelijk. De Vertelschuur bevindt zich in een rustgevende omgeving, waardoor ik me echt een dagje weg voelde van alle hectiek en drukte van de stad. Ik geniet ervan als organisatoren enthousiast zijn over hun werk. Ferry en Taletta straalden hun liefde voor hun vak uit in alles wat ze deden en hoe ze het deden.
Kortom, de Bijendag georganiseerd door Stichting KUBES was zowel educatief als inspirerend. Ik heb een diepe waardering ontwikkeld voor deze kleine, drukke beestjes.

Meer weten?

Wil je meer weten over De Vertelschuur of wil je een keer aansluiten bij een van hun verhalenmiddagen? Klik dan hier om naar hun website te gaan.
Wil je meer weten over Stichting KUBES of wil je een keer mee met een van hun activiteiten? Klik dan hier om naar hun website te gaan.

Nooit meer een Tikje Anders blog missen?

Blijf per e-mail op de hoogte van nieuwe Tikje Anders blogs. Vul je e-mailadres in in het invoerveld onderaan deze pagina en druk op de knop ‘Abonneren’. Of kijk hier voor meer info.
Volg Tikje Anders ook via Twitter, Facebook en Instagram.