Eens in de vier weken blog ik over hoe ik dingen aanpak met mijn visuele beperking. Het betreft zaken die mensen aan mij vragen of juist niet durven vragen. Deze keer deel 1 van: Hoe werkt het menselijk oog?
Vooroordelen
‘Kun je geen netvliestransplantatie krijgen? Dan kan je weer zien.’
‘Kun je een donoroog krijgen?’
Nee, helaas kan dat allemaal nog niet. Ze kunnen veel met de ogen, maar die problemen zijn nog onoplosbaar.
Vooraf
Het menselijk oog is een wonder van de natuur. Het stelt ons in staat kleur, vorm en beweging waar te nemen en onze omgeving te begrijpen. Maar hoe werkt dit complexe orgaan precies? In deze blogpost neem ik je mee in de anatomie van het oog, de werking ervan en de meest voorkomende oogaandoeningen. Ik heb de uitleg verdeeld over drie blogs: Deel 1 geeft een algemene uitleg over het menselijk oog en beschrijft alle delen die aan de buitenkant van het oog zitten (wenkbrauw, ooglid, wimper, oogrok en hoornvlies). Deel 2 gaat over De structuren in de eerste en tweede oogkamer (o.a. iris, pupil, lens) en over het glasachtig lichaam. In deel 3 vertel ik meer over het netvlies, de oogzenuw en de functie van de hersenen bij het zien.
Hieronder lees je deel 1 van mijn antwoord op de vraag: Hoe werkt het menselijk oog?
De anatomie van het menselijk oog
Je oog is een ronde, met vloeistof gevulde bal die licht opvangt en beelden naar je hersenen stuurt. Het is ongeveer zo groot als een pingpongbal (24 mm in diameter) en weegt 7 gram. Het oog ligt in de oogkasholte (orbita). Zes spieren zorgen ervoor dat je omhoog, omlaag, naar links, naar rechts en schuin kunt kijken. Je ogen bewegen supersnel — tot wel 900 graden per seconde! Dit heet een saccade en helpt je snel van het ene naar het andere punt te kijken.
Gemiddeld knipper je 15 tot 20 keer per minuut met je ogen. Knipperen helpt je ogen vochtig en schoon te houden. Wanneer je lang naar een scherm kijkt, knipper je minder, waardoor je ogen uitdrogen. Daarom is het goed af en toe bewust te knipperen of even weg te kijken.
Het oog heeft twee kamers die zijn gevuld met kamerwater, die de voeding en oogdruk regelen. Achter de tweede kamer ligt het glasachtig lichaam, wat het oog zijn vorm geeft en licht naar het netvlies laat gaan.
Je oog bestaat uit onderdelen die samenwerken om je scherp te laten zien:
- Harde oogrok (sclera): De witte buitenkant die je oog beschermt.
- Hoornvlies en ooglens: Breken het licht zodat het op de juiste plek in je oog terechtkomt.
- Netvlies: Hierin zitten staafjes en kegeltjes die licht omzetten in elektrische signalen.
- Oogzenuw: Stuurt deze signalen naar je hersenen, zodat jij een beeld krijgt van wat je ziet.
Oogaandoeningen die te maken hebben met het hele oog
Soms kan er iets misgaan met je oog. Twee bijzondere aandoeningen zijn:
- Oog uit de oogkas (globe luxatie): Kan gebeuren door een harde klap of een medische aandoening. Komt weinig voor.
- Uitpuilende ogen (exophthalmus): Kan worden veroorzaakt door schildklierproblemen, zoals de ziekte van Graves.
Wat als je oog beschadigd raakt of niet meer goed functioneert?
Oogletsel, zelfs als het maar een klein vuiltje lijkt, kan ernstige gevolgen hebben, zoals verlies van gezichtsvermogen. Schakel daarom bij oogletsel altijd professionele hulp van een arts in. Wrijf bij oogletsel nooit in je oog, haal voorwerpen niet zelf uit het oog en probeer geen contactlenzen te verwijderen.
Als de oogbol beschadigd is, maar de oogzenuw en hersenen goed functioneren, kan een oogoperatie soms helpen. Denk aan een hoornvliestransplantatie of het laseren van het oog. Een volledige oogvervanging, zoals bij een nier of hart, is nog onmogelijk.
Als een oog niet meer te redden is, kan het worden verwijderd. In dat geval krijgt de patiënt een oogprothese (kunstoog). Dit helpt niet om weer te zien, maar het zorgt ervoor dat het uiterlijk natuurlijk blijft.
Er zijn twee soorten kunstogen:
- Glazen oogprothese: Met de hand gemaakt door een glasblazer, ziet er heel echt uit en gaat zo’n twee jaar mee.
- Acryl oogprothese: Gemaakt van kunststof en precies op maat, kan later nog worden aangepast. Acryl is duurzaam en breekt niet snel, maar het geeft een verhoogde kans op ontstekingen.
Wetenschappers zijn op zoek naar de oplossing tegen blindheid, maar hebben die nog niet gevonden. Wel lopen er diverse experimentele projecten. Zo wordt er onderzoek gedaan naar bionische ogen, zoals het Argus II-systeem. Dit gebruikt een camera om beelden naar de hersenen te sturen. Deze technologie is nog in ontwikkeling en werkt niet bij alle vormen van blindheid.
De wenkbrauwen, oogleden en wimpers
Wenkbrauwen, oogleden en wimpers zijn niet alleen belangrijk voor je uiterlijk, maar spelen ook een rol in de bescherming van je ogen.
De functie van de wenkbrauw (supercilia)
Je wenkbrauw beschermt je oog tegen zweet, regen en vuil. Vocht en stofdeeltjes worden naar de zijkant van je gezicht geleid, zodat er niets in je oog terechtkomt. Daarnaast ondersteunt hij het ooglid en helpt hij bij gezichtsuitdrukkingen, waardoor je emoties, zoals verbazing of boosheid, beter kunt laten zien.
De vorm, dikte en kleur verschilt per persoon. Dit komt o.a. door genetica. Op latere leeftijd kunnen wenkbrauwen dunner worden. Ook hormoonveranderingen, zoals bij puberteit of door bepaalde medische aandoeningen, kunnen de groei en dichtheid beïnvloeden.
De functie van het ooglid (palpebra)
Het ooglid beschermt het oog tegen stof, fel licht en uitdroging. Het helpt ook om traanvocht gelijkmatig over het oog te verspreiden en vuiltjes weg te spoelen. Bij elke knipperbeweging wordt het oog bevochtigd en gereinigd. Onderdelen:
- Het bovenste en onderste ooglid bestaat uit huid, spieren, zenuwen en klieren.
- De levator palpebrae superioris-spier tilt het bovenste ooglid op.
- De orbicularis oculi-spier sluit het ooglid en helpt bij knipperen en knijpen.
- Meibomklieren in de oogleden produceren een vettige substantie die het traanvocht stabiliseert.
De functie van de wimper (cilia)
Je wimpers zijn een natuurlijke filter voor je ogen, die stof, vuil en kleine deeltjes tegenhouden en ervoor zorgen dat er zo min mogelijk ongewenste dingen in je ogen komen. Ook spelen ze een belangrijke rol bij de knipperreflex: zodra iets je wimpers aanraakt, sluiten je ogen automatisch om zichzelf te beschermen. Deze knipperreflex is supersnel: bij gevaar sluiten je ogen binnen 0,1 seconde.
Net als wenkbrauwen verschillen de lengte, dikte en hoeveelheid wimpers per persoon. Sommige mensen hebben lange en volle wimpers, terwijl anderen kortere of dunnere wimpers hebben. Dit is grotendeels erfelijk bepaald. Wimpers vallen vanzelf uit en groeien weer terug, wat meestal een paar weken duurt.
De harde oogrok (Sclera)
Het oogwit is de buitenste laag van je oog en wordt sclera of harde oogrok genoemd. Dit is een stevige, elastische, witte laag die ervoor zorgt dat het oog zijn ronde vorm behoudt en het beschermt tegen druk en beschadiging. De oogspieren zitten eraan vast, zodat je je ogen kunt bewegen.
Aan de voorkant van het oog gaat de sclera over in het hoornvlies, het doorzichtige deel waardoor licht komt. Onder de sclera ligt het vaatvlies, een laag met bloedvaatjes die het oog van zuurstof en voedingsstoffen voorziet. Over de sclera ligt een dun laagje slijmvlies, de conjunctiva, die het oog beschermt en vochtig houdt.
De sclera is wit omdat het geen doorzichtige cellen bevat. De kleur kan veranderen, bijv. bij oudere mensen, waarbij de sclera een gelige tint kan krijgen door vetophoping. Bij baby’s is de sclera vaak een beetje blauwachtig, omdat de laag nog dun is.
Oogaandoeningen die te maken hebbem met de sclera
Soms kan er iets misgaan met het oogwit. Hieronder een paar veelvoorkomende aandoeningen:
- Episcleritis: Een lichte ontsteking van de buitenste laag van het oogwit. Dit is meestal niet ernstig en gaat vanzelf over.
- Scleritis: Een diepere ontsteking van de sclera, die pijnlijk kan zijn en regelmatig medische behandeling nodig heeft.
- Conjunctivitis (oogontsteking): Een ontsteking van het slijmvlies over de sclera. Dit kan worden veroorzaakt door bacteriën, virussen of allergieën.
- Pinguecula: Een geelachtig bultje op het oogwit, meestal door langdurige blootstelling aan zon, wind en stof.
Wat als de sclera beschadigd raakt of niet meer goed functioneert?
Bij een zwaar ongeluk, zoals een harde klap of verwonding door vuurwerk of een scherp voorwerp, kan de sclera scheuren. Hierdoor kan de ronde vorm van het oog verloren gaan. In sommige gevallen kan het oog met hechtingen worden gerepareerd.
Het hoornvlies (Cornea)
Het hoornvlies is het doorzichtige, bolvormige voorste deel van het oog. Het heeft een essentiële rol bij het zien en heeft meerdere functies:
- Bescherming: Het vormt een barrière tegen vuil, stof en ziekteverwekkers.
- Lichtbreking: Het buigt (breekt) het binnenkomende licht, zodat het goed op het netvlies wordt gericht.
- Helderheid: Omdat het hoornvlies doorzichtig is en geen bloedvaten bevat, kan licht ongehinderd het oog binnenkomen. Het wordt gevoed door traanvocht en kamerwater.
Het hoornvlies is in het midden ca. 0,5 mm dik en aan de randen ca. 0,6 mm. Het bestaat uit vijf lagen en is uiterst gevoelig, omdat het veel zenuwuiteinden bevat. De vijf lagen zijn:
- Epitheel: De buitenste laag die het hoornvlies beschermt tegen vuil, bacteriën en verdamping van traanvocht. Deze laag kan zichzelf snel herstellen bij kleine beschadigingen.
- Het membraan van Bowman: Een dunne, sterke laag van collageenvezels net onder het epitheel. Deze laag helpt bij de stevigheid van de cornea en herstelt niet bij schade.
- Stroma: De dikste laag van het hoornvlies, bestaande uit water en collageenvezels. Het stroma zorgt voor de helderheid en structuur van de cornea.
- Het membraan van Descemet: Een dunne maar sterke laag die de onderliggende endotheelcellen ondersteunt. Deze laag helpt bij het behoud van de cornea-vorm en kan zichzelf regenereren bij kleine beschadigingen.
- Endotheel: De binnenste laag die overtollig vocht uit het hoornvlies pompt, waardoor het helder blijft. Endotheelcellen kunnen zich niet regenereren, dus schade kan leiden tot troebeling van het hoornvlies.
Om het hoornvlies in goede conditie te houden, is het belangrijk:
- Je handen schoon te houden en niet met vuile vingers in je ogen te wrijven.
- Een beschermende bril te dragen bij werkzaamheden waarbij stof, vonken of chemicaliën in het oog kunnen komen.
- Contactlenzen goed te onderhouden en niet langer te dragen dan aanbevolen.
Om uitdroging van het hoornvlies te voorkomen, knipperen we met onze ogen. Dit verdeelt een dun laagje traanvocht over het oppervlak van het oog. Traanvocht wordt geproduceerd door de traanklier. Functies van traanvocht zijn:
- Bescherming: Voorkomt dat stof, vuil en ziektekiemen het oog binnendringen.
- Smering: Houdt het oog vochtig en voorkomt uitdroging.
- Voeding: Levert voedingsstoffen aan het hoornvlies, dat zelf geen bloedvaten heeft.
Tranen worden via kleine openingen in de binnenste ooghoek (traanpuntjes) naar de traanbuis geleid en uiteindelijk afgevoerd naar de neusholte. Hierdoor krijg je een loopneus als je huilt.
Oogaandoeningen die te maken hebben met het hoornvlies
Het hoornvlies kan beschadigd raken door erfelijke aandoeningen, infecties of letsel. Enkele veelvoorkomende hoornvliesaandoeningen zijn:
- Hoornvliesontsteking (keratitis): Kan worden veroorzaakt door bacteriën, virussen of schimmels en leidt tot roodheid, pijn en wazig zicht.
- Keratoconus: Het hoornvlies wordt dunner en vervormt, wat het zicht wazig maakt en vervormingen veroorzaakt.
- Verkalking van het hoornvlies (Corneale calcificatie): Ophoping van calcium in het hoornvlies, wat troebel zicht en irritatie veroorzaakt. Dit kan ontstaan door langdurige ontstekingen, droge ogen, een tekort aan traanvocht of systemische aandoeningen, zoals nierproblemen.
Wat als het hoornvlies beschadigd raakt of niet meer goed functioneert?
Een ziekte en/of beschadiging aan het hoornvlies kan vaak worden behandeld met medicijnen. Af en toe raden oogartsen aan een andere bril of (harde) contactlenzen te dragen.
Een andere optie is een laserbehandeling, die wordt toegepast bij mensen die zonder bril of contactlenzen beter willen zien. Hierbij wordt de vorm van het hoornvlies aangepast met een laser. Er zijn grofweg twee technieken om het hoornvlies te laseren:
- Ooglaserbehandeling zonder hoornvliesflap
Deze methode vindt plaats zonder het creëren van een hoornvliesflap en kent twee varianten:
A. Oppervlaktebehandeling (PRK, LASEK, epi-LASIK): Bij deze methode wordt de buitenste laag van het hoornvlies (epitheel) verwijderd. Vervolgens past de laser in het onderliggende stroma de gewenste oogcorrectie toe. Deze oppervlakkige laserbehandeling staat bekend als surface ablation.
B. Dieptebehandeling (SMILE): Hierbij wordt, zonder het maken van een flap, een klein schijfje (lentikel) uit de diepere lagen van het hoornvlies verwijderd om de vorm en sterkte van het hoornvlies te corrigeren. - Ooglaserbehandeling met hoornvliesflap (LASIK)
Bij deze techniek wordt met een laser een dunne flap in het hoornvlies gemaakt. Deze flap bestaat uit het epitheel, het membraan van Bowman en het voorste deel van het stroma. De flap wordt opzij geklapt, waarna de laser de bolling van het hoornvlies corrigeert. Na de behandeling wordt de flap teruggelegd op het behandelde gebied.
Na een succesvolle laserbehandeling kunnen mensen meestal zonder bril of lenzen scherper zien.
In ernstige gevallen kan een hoornvliestransplantatie nodig zijn. Hierbij wordt een beschadigd of ziek hoornvlies (deels) vervangen door een gezond donorhoornvlies.
Hoe zit het bij mij?
Ik heb last van corneale calcificatie, oftewel verkalking van het hoornvlies. Dit betekent dat er zich kalkafzettingen op mijn hoornvlies vormen. Dit komt bij mij door mijn extreem droge ogen.
Eens in de paar jaar onderga ik een ingreep waarbij artsen de kalk van mijn hoornvlies schrapen. Dit verbetert mijn zicht niet, maar het vermindert de irritatie. Met kalk op mijn hoornvlies voelt het alsof er constant een zandkorrel in mijn oog zit.
Om mijn ogen vochtig te houden, gebruik ik overdag regelmatig Vidisic Carbogel (oogdruppels) en voor het slapengaan Duratearsz (oogzalf). Deze helpen mijn ogen te beschermen en het hoornvlies zo goed mogelijk te verzorgen.
Wordt vervolgd…
Volgende maand op vrijdag 4 april verschijnt deel 2 van mijn blog over het oog. Hierin komen de structuren en elementen aan bod die een rol spelen in de eerste en tweede oogkamer (kamerwater, iris, pupil, lens) en over het glasachtig lichaam.
Disclaimer
Ik ben geen oogarts of medisch specialist. In deze blog deel ik kennis en inzichten die ik in de loop der jaren heb opgedaan over ogen, aangevuld met informatie uit bronnen, waaronder het internet. Hoewel ik mijn best doe correcte en nuttige informatie te geven, ben ik niet opgeleid in de oogheelkunde en kan mijn kennis onvolledig of verouderd zijn. Bij oogproblemen of vragen over je zicht is het altijd verstandig contact op te nemen met een oogarts of huisarts voor professioneel advies.
Ook nieuwsgierig?
Ben jij ook benieuwd naar hoe ik iets aanpak met mijn visuele beperking? Stuur me een bericht en misschien lees je het antwoord op jouw vraag in de volgende ‘Hoe doe je dat?’.
Nooit meer een Tikje Anders blog missen?
Volg Tikje Anders op social media en mis geen enkele blogupdate. Je vindt me op Facebook, Instagram en LinkedIn!
Wil je een seintje krijgen als er een nieuwe blogpost is? Vul dan je e-mailadres in onderaan deze pagina en klik op ‘Abonneren’ om updates rechtstreeks in je mailbox te ontvangen.